ص: 2

سیمای ماه دوازدهم

در

سی جزء قرآن

محمود اباذری

ص: 3

سیمای ماه دوازدهم

(در سی جزء قرآن)

 مؤلف: محمود اباذری

 ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود

ویراستار: فاطمه اکبری

 طراح جلد:سید ابوالحسن فاطمی

 صفحه آرا: مسعود سلیمانی

 نوبت چاپ: دوم/ زمستان1395

 شابک: 9-72-7120-600-978

 شمارگان: 1000نسخه (تاکنون 2000 نسخه)

 قیمت: 7000 تومان

تمامی حقوق© محفوظ است.

 قم: خیابان شهدا/ کوچه آمار(22)/ بن بست شهید علیان/ پ: 26/تلفن/1-37841130-025/ نمابر: 37744273-025

 تهران: خیابان انقلاب/خیابان قدس/خیابان ایتالیا/پ:98/ تلفن: 88998600-021/ نمابر: 89774381-021

 www.mahdaviat.ir

 info@mahdaviat.ir

Entesharatbonyad@chmail.ir

ص: 4

تقدیم به:

سید الأوصیاء، مظهر العجائب، اسد الله الغالب، قسیم الجنة و النار، نفس الرسول، زوج البتول، باب مدینه العلم، النَّبأ العظیم، ابو الائمة الطاهرین، مولی الموحدین، امیرالمؤمنین، یعسوب الدین، حبل الله المتین، قرآن ناطق، ابو الحسن علی بن ابی طالب علیه السلام آنکه فرمود: «اگر بخواهم می توانم بار چهل شتر را از شرح «بسم الله» فراهم سازم».(1)

ص: 5

پیشگفتار

قرآن و عترتِ رسول خدا علیهم السلام، دو امانت گرانبهایی است که در میان امت به ودیعت گذاشته شده است؛ چنانچه رسول خدا در حدیث ثقلین، پس از معرفی این دو امانت گرانبها فرمودند: «فَانْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونی فِیهِمَا؛ پس بنگرید دربارة این دو؛ چگونه جانشینی برایم خواهید بود»(1).

«هنگامی که موسی خشمگین و اندوهناک به سوی قوم خود بازگشت، گفت: پس از من، بد جانشینانی برایم بودید (و آیین مرا ضایع کردید)!»(2)

برای اینکه سرنوشت ما همانند قوم ناسپاس بنی اسرائیل نباشد، لازم و ضروری است تا نهایت توجه به این دو امانت و آگاهی و شناخت و عمل خالصانه به سفارش های آن ها را داشته باشیم تا پس از ندای ((وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُون؛ آن ها را نگهدارید که باید بازپرسی شوند!))(3) پاسخ قابل قبولی داشته باشیم.

یکی از زیباترین و مهم ترین موضوعات در عرصة شناخت، موضوع «امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از دیدگاه قرآن» است. کتاب پیش رو بر آن است تا با یک نگاه کاربردی و با بهره گیری از روایات تفسیری و تبیینی اهل بیت علیهم السلام، تعدادی از آیات قرآن که ناظر به موضوع مهدویت است را انتخاب کند و با بیان چند نکتة کاربردی در راه شناختِ وظیفه در دوران غیبت حجت خدا قدمی بردارد؛ بنابراین، در آغاز از هر جزء یک آیه انتخاب شد، سپس برای تکمیل موضوعات قرآنی مهدوی، ((أَتْمَمْناها بِعَشْر)) ده آیة دیگر نیز افزوده شد تا در این مجموعه چهل آیة مهدوی گرد آمده باشد.

زیبنده است در برنامه های جزءخوانی در ایام ماه مبارک رمضان، هر روز یک آیة مهدوی به طور اختصار بیان شود تا مجلسمان به نور و عطر ثقلین، منور و معطَّر و معرفتمان دربارة این دو موضوع افزون گردد.

ص: 6

اگر موعود امت ها و امید مظلومان برای نجات بشریت، اصلاح عالم، تحقق عدالت جهانی، فراهم کردن زمینة سعادت دنیا و عقبایشان، به وسیلة خارج کردن قرآن از مهجوریت و قرار دادنِ آن در متن زندگی، به آن اهداف بلند دست می یابد، و ما نیز هر جمعه ندبه کنان چنین می گوییم که: «أَیْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْیَاءِ الْکِتَابِ وَ حُدُودِهِ؛ کجاست آنکه آرزویش داریم برای زنده کردنِ قرآن و حدودش؟»، پس منتظران او نیز باید با محور قرار دادن قرآن در همة زندگی، شایستگی خود را برای یاری امامشان ثابت کنند.

به این ترتیب، در این مجموعه در آغاز هر جزء، نمونه ای از موضوعات قرآنی بیان شده تا أُنس ما با این نسخة شفابخش و روشنگرِ هر حقیقت و نقشه و معبر راه رستگاری، روز به روز بیشتر و بهتر گردد.

به امید آنکه با عمل به سفارش سیدالأوصیاء، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام موجبات رضایت خاتم الأوصیاء بقیةالله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف را فراهم نماییم، آنجا که فرمودند:

قرآن را فرا گیرید که بهترین گفته هاست و در آن بیاندیشید که بهار قلب ها است، از نور آن شفا بجویید که شفای دل های بیمار است، آن را به نیکوترین وجه تلاوت کنید که سودبخش ترین سرگذشت ها است.(1)

پس، برآن باشیم تا با عمل به دستورات «رَبِیعُ الْقُلُوبِ» زمینة ظهور «رَبِیعِ الْأَنَام» را فراهم کنیم.(2)

محمود اباذری

قم، 25 ذی الحجة، سالروز ماجرای مباهله

مطابق با 17 مهر ماه 1394

ص: 7

یوسفِ حضرت فاطمه. 81

استمرار هدایت الهی تا قیامت... 84

جزء چهاردهم.. 87

پایان مهلت ابلیس.... 88

جزء پانزدهم.. 91

در چه کاروانی با کدام قافله سالار در مسیر زندگی خود، به پیش می روی؟! 92

دلیل غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و آثار وجودی او 96

جزء شانزدهم.. 102

جوجه را آخر پاییز می شمارند. 103

جزء هفدهم.. 107

مدیریت جهانی عالم به وسیله شایسته ترین انسان ها 108

عطر پاکی در سراسر عالم. 111

جزء هجدهم.. 114

تحقق هدف خلقت با حاکمیت جهانی توحید ناب.. 115

جزء نوزدهم.. 118

ندای آسمانی.. 119

جزء بیستم.. 122

مضطرّ. 123

رجعت... 126

سنت زیبای نجات مستضعفان و نابودی مستکبران.. 130

جزء بیست و یکم.. 134

نعمت پنهان.. 135

جزء بیست و دوم. 139

قرار آسمان و زمین.. 140

جزء بیست و سوم. 143

دلیل غیبت حجت خدا 144

جزء بیست و چهارم. 147

وضعیت جهان پس از ظهور و حدیثی شکفت انگیز. 148

جزء بیست و پنجم.. 152

نزول حضرت عیسی مسیح علیه السلام.... 154

جزء بیست و ششم.. 156

نشانه های قیامت... 158

ص: 9

جزء بیست و هفتم.. 161

منتظران! به هوش باشید. 163

جایگاه انتظار و پاداش عظیم منتظران.. 166

جزء بیست و هشتم.. 170

اشتیاق و آرزوی یاری حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف.... 172

جزء بیست و نهم.. 175

چرا مضطرّ و بی قرار اماممان نشده ایم؟! 177

جزء سی ام. 181

صاحب و میزبان شب قدر 184

نمایه موضوعی آیات مطرح شده 188

فهرست برخی از منابع آیات مهدویت برای مطالعة بیشتر. 188

کتاب نامه. 189

ص: 10

بمیرد در حالی که امامش را شناخته است، همانند کسی است که با حضرت قائم در خیمه اش بوده باشد.(1)

از مطمئن ترین راه های شناخت حجت خداوند، مراجعه به قرآن است، بنابراین برای دستیابی به یک شناخت دقیق و عمیق دربارة «امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از دیدگاه قرآن» باید خودِ قرآن شناخته شود. لذا فرمود:

بگو این قرآن برای کسانی که ایمان بیاورند، هدایت و شفا است و کسانی که ایمان نمی آورند، در حقیقت گوششان دچار سنگینی شده و همین قرآن مایة کوری آنان است.(2)

و در جای دیگر فرمود: «و ما آنچه از قرآن فرستیم، شفای دل و رحمت الهی بر اهل ایمان است، لیکن کافران را به جز زیان چیزی نخواهد افزود».(3)

اگر شناخت ما از قرآن ناقص باشد، قطعاً بهرة لازم را از قرآن نخواهیم برد و در استفاده از آن به مشکل دچار خواهیم شد.

چشمه ای را با آب گوارا در نظر بگیرید که به اقیانوسی بیکران از همان جنس متصل باشد، ظاهر آن برای ساده اندیشان، محدود و تمام شدنی است، امّا حقیقت برای ژرف اندیشان چیز دیگری است.

قرآن چشمه ساری از حقایق و معارفِ پایان ناپذیر است که عقبة آن، در عالم غیب و در «لوح محفوظ» است. به این ویژگی قرآن با تعبیر «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ء» اشاره شده است، آنجا که فرمود: «و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز و مایة

ص: 12

هدایت، رحمت و بشارت برای مسلمانان است!».(1) در تبیین این حقیقت در حدیث گران بهای ثقلین در وصف قرآن چنین آمده است: «کِتَابَ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْض...؛ کتاب خدا، ریسمانی کشیده شده از آسمان به سوی زمین است».(2)

یعنی سرِ دیگر این حقیقت در آسمان و عالم دیگری است در نتیجه، معارف قرآن به آنچه که ما می بینیم و می فهمیم پایان نمی یابد و هر آنچه را که بشر در عرصة هدایت و کمال در هر عصر و زمانی بدان نیاز دارد، دربر می گیرد.

در بیانی روشن تر آن گاه که در کنار دریا ایستاده اید، با دریایی از عظمت و شگفتی روبه رو هستید و به میزان توان و علاقة خود از آن بهره می برید و با نگاه کردن، شنا نمودن، قایق سواری و... از این نعمت الهی استفاده می کنید؛ اما آنچه که مهم است، این است که همة دریا این نیست.

دریا اعماقی نیز دارد که فقط غواصان توانمند به آن راه دارند و به وسیلة آن ها می توان به گوشه هایی از عظمت اعماقِ آن، پی برد.

قرآن، نیز همانند دریا ظاهر و باطنی دارد. ظاهرش دریایی است از معارف که هر کس فراخور توان، توجه و تدبرش در قرآن و البته با توجه به اصول و قواعد فهم قرآن، می تواند ازآن بهره ببرد و علم تفسیر نیز به این بخش توجه دارد.

شایان ذکر است که شیوة بیانِ قرآن در این مرحله، این است که به بیان اصول و کلیات بسنده می کند و راه آگاهی از جزئیات را به مبیِّن الهی خود ارجاع می دهد؛ همان طور که اصل وجوب نماز، روزه، حج و مانند آن ها در قرآن آمده ولی همة امت اسلام، جزئیات آن ها را به وسیله سنت پی گیری می کنند.

موضوع مهدویت نیز به همین شکل است. اصل حاکمیت جهانی اسلام، مدیریت جهانی عالَم به وسیلة «عِبادی الصَّالِحوُن»، نجات مظلومانِ عالم و نابودی مستکبران،

ص: 13

در قرآن آمده است، ولی جزئیات آن را باید در بیان معصومان علیهم السلام جستجو کرد، به همین دلیل خداوند فرموده است که قرآن ((تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ء؛ بیانگر همه چیز است)).(1)

و در آیة کریمه دیگری فرمود: ((وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ؛ و ما این ذکر [قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آن ها روشن سازی و شاید اندیشه کنند!))(2).

همان طور که اشاره شد، قرآن ظاهری با معارف ناب دارد. اما واقعیتِ مهم تر این است که همة معارف قرآن به این ظاهر ختم نمی شود و همانند دریا که باطن و اعماقی پنهان از دید ما داشت، قرآن نیز باطن و اعماقی از معارف پایان ناپذیر دارد که به اقتضای آن موضوع، از دید ما پنهان شده است، خداوند در قرآن می فرماید:

«سوگند به جایگاه ستارگان. و این سوگندی است بسیار بزرگ، اگر بدانید که آن، قرآن کریمی است که در کتاب محفوظ و پنهانی جای دارد».(3)

که فقط غواصان الهی از آن خبر دارند و در ادامه می فرماید: «و جز پاکان نمی توانند به آن دست زنند [دست یابند]».(4)

این پاکان همان کسانی هستند که خداوند در سورة احزاب آنها را گرامی داشته است:

«خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد».(5)

اکنون با توجه به آنچه گذشت، راز حدیث ثقلین مشخص می شود که فرمود: «من

ص: 14

دو چیز گرانبها را میان شما به امانت می گذارم» و اینکه چرا نمی توان گفت: «حَسْبُنَا کِتَابُ اللَّه»!؟ و اگر در ادامة حدیث فرمود: «و این دو هرگز از هم جدا نمی شوند و پیوسته تا سر حوض کوثر با هم هستند» سرِّ آن نیز در همین نکته پنهان است.(1)

نتیجه

1. در قرآن به ویژه دربارة موضوعاتی که از سوی دشمنان نسبت به آن حساسیتِ ویژه ای وجود دارد، اصول و کلیات بیان می شود و برای پی بردن به جزئیات، راهی را که قرآن در آیات متعدد از جمله آیة 44 سورة نحل، سفارش نموده؛ یعنی رجوع به «مبینان الهی قرآن» باید طی کرد.

2. قرآن افزون بر ظاهر، باطنی نیز دارد که در کسب معرفت و شناخت از دیدگاه آن، باید به هر دو عرصه توجّه کرد و به وسیلة بیانات امامان معصوم علیهم السلام، همان غواصان الهی قرآن، از لایه های درونی و به اصطلاح بطون و نهانِ این کتاب آسمانی آگاه شد، به ویژه اینکه بسیاری از معارف مهدویت در بطن و تأویل آیات مطرح شده و به وسیلة رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت طاهرش علیهم السلام، از آن پرده برداشته شده و در اختیار ما قرار گرفته است.

اکنون بنابر آنچه گذشت، نمونه هایی از آیات مهدویت به منتظران موعود تقدیم می گردد.

ص: 15

تا101)، هدف های شوم اهل کتاب و خوش خیالی برخی از ساده لوحان(105 به بعد).

برخی از آیات مهدویت در این جزء(1)

ردیف

سوره

آیه

موضوع

1

بقره

3

ایمان

به حجت غایب و حتمیت ظهور

2

=

56

و 73

رجعت

در اقوام گذشته(2)

3

=

114

خواری

و ذلت دشمنان با قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

4

=

115

وجه

الله بودن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و پر نمودن شرق و غرب عالم از عدل و داد

آیة منتخب

شما در انتظارم!».(1)

در روایت دیگری از ایشان آمده است: «ایمان به غیب، یعنی اقرار به قیام قائم که حق است».(2)

نکته ها

الف) ایمان به غیب، مانند آستانه و درگاهی است که با ورود به آن، انسان از مرتبة حیوانی که به درک محسوسات محدود می شود، بیرون می آید و به مرتبة والای انسانیت وارد می شود و درمی یابد که وجود بزرگتر و فراگیرتر از دایرة محسوسات است.(3)

ب) غیب مطلق، خداوند متعال است؛ او را با چشم سر نمی توان دید؛ نه در دنیا و نه در آخرت. مهم ترین ویژگی «متقین» این است که با تمام وجود، به آفریدگار هستی و آنچه او از آن خبر داده است، باور دارند. هم چنان که در آیة 162 سورة «نساء» به آن تصریح شده است.

ج) بر اساس روایات، یکی از مهم ترین مصداق های «غیب»، ایمان به «حجّت غایب» و یقین به «ظهور» اوست.

د) متقین مانند کسانی نیستند که می گویند: اگر امام وجود دارد، پس کجاست؟ و چرا او را نمی بینیم؟ بلکه با دلایل عقلی، قرآنی و روایی به یقین رسیده اند که خداوند هرگز هستی را بدون حجّت رها نمی کند و همان طور که بسیاری از انبیای الهی و

ص: 18

اوصیای آن ها بر اساس حکمت الهی، مدتی از قوم خود غایب می شدند، اکنون نیز حجّت خداوند غایب است و سرانجام روزی ظهور خواهد کرد.(1)

ه-) از مهم ترین آسیب ها و خطراتی که منتظران را در دوران غیبت تهدید می کند، شک و تردید دربارة وجود و ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که ممکن است از دو موضوع سرچشمه گرفته باشد:

1. طولانی شدن غیب؛ 2. شبهه افکنی دشمنان.

متقین به خداوند و وعده های او ایمان دارند و از آنجاکه مژده و نوید ظهور حضرت را خودِ خداوند داده است، هرگز دچار شک و تردید نمی شوند و هم چنان چشم به راهِ مقدم نورانی وی باقی می مانند.

آن ها این چنین با محبوب خود نجوا می کنند:

پس اگر روزگار (غیبت) به طول انجامد و و زمان به درازا بکشد، بر یقین و محبت و اعتمادم به شما و چشم به راه بودنم نسبت به ظهورت و بر مرزبانیم (نسبت به این اعتقاد) با جان و مال و هر آنچه که خداوند به من عطا نموده است، افزوده خواهد شد.(2)

ص: 19

آیة منتخب(1)

نکته ها

الف) در ادامة آیات مربوط به تغییر قبله، به دلیل شیطنت و شبهه افکنی یهودیان، خداوند در این آیه می فرماید: موضوع قبله چیزی نیست که این قدر مورد گفتگو واقع شود. هر امتی قبله ای دارد؛ مهم این است که در کارهای خیر از یکدیگر سبقت بگیرید؛ سپس برای تهدید دشمنان و امید بخشی به مؤمنان می فرماید: «خداوند شما را هر کجا باشید (در روز قیامت)، جمع خواهد نمود و او چنین قدرتی را دارد».

ب) روایت های زیادی به حقیقت نهفته در بطن و نهانِ این آیه توجه داده است و آن جمع شدنِ برق آسای اصحاب ویژة امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در آغاز ظهور است که به قدرت الهی در کمترین زمان در مکه جمع خواهند شد.

ج) آنچه از روایات متعدد در این باره به دست می آید، این است که این افراد که به تعداد اهل بدر هستند، از یاران ویژه و فرماندهان ارشدِ سپاه حضرت و به عبارت دیگر «کابینة» ایشان به شمار می آیند و دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند؛ برخی از ویژگی آنان عبارت است از:

قدرت چهل مرد را دارند،(1) همه چیز حتی درندگان و مرغان هوا، مطیع آنان است.(2) باطن بین هستند و کافران ومنافقان را از چهرة آن ها می شناسند،(3) وظیفة خود را در کف دست خود می بینند،(4) روی آب حرکت می کنند(5) و...

د) در آغاز ظهور، اولین کسی که با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بیعت می کند، حضرت جبرئیل

ص: 22

است، سپس همین یارانِ ویژه با ایشان بیعت می نمایند.(1)

ه-) دربارة این مسأله که آیا همة آنان تا زمان ظهور زنده هستند یا اینکه افرادی از آنان که از دنیا رفته اند و با ظهور حضرت، رجعت خواهند نمود، بیان صریحی دیده نشده؛ اما از ظاهر روایات،(2) چنین به دست می آید که برخی از آن ها از دنیا رفته اند و با ظهور حضرت به اذن الهی رجعت خواهند نمود. افزون بر اینکه هیچ دلیلی نیز بر عمر طولانی این افراد نداریم.

و) بنابر برخی روایات در میان آنان پنجاه زن وجود دارد؛ اکنون دو سؤال مطرح می شود که:

1. آیا این زنان، جزء 313 نفر هستند؟

2. نقش آن ها چیست؟ آیا آن ها نیز همانند مردان، فرماندهی و مدیریت امور را در دست خواهند داشت؟

در پاسخ سؤال اول باید گفت: تعبیر روایت این است که «فِیهِمْ خَمْسُونَ امْرَأَة» در بین آنان پنجاه زن هستند، نفرمود: «منهم خمسون امرأة» از آن ها پنجاه زن هستند تا دلالت کند که بخشی از 313 نفر زن هستند.

افزون بر آن، حکمت عدم ریاست و امامت زنان امری نیست که با گذشت زمان تغییر نماید؛ چرا که بر اساس فطرت و ساختار جسمی و روحی آنان، از سوی خدای حکیم این مسئولیت از دوش آن ها برداشته شده و مسئولیت مهم تر و حساس تری بر عهدة آنان قرار داده شده است و آن، تربیت انسان است. نقش مادر در این باره منحصر به فرد است تا آنجا که فرزند یزید با دودمان خود متفاوت بود؛ زیرا مادری شایسته داشت و قطعاً این313 نفر نیز از اصحاب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، در پرتو تربیت مادرانی شایسته و پاکدامن به این عظمت دست یافته اند.

ص: 23

نکتة مهم این است که واگذاری مسئولیت خانواده و امور سیاسی و اجتماعی به مردان هرگز به معنای برتری و فضیلت آن ها بر زنان نیست، بلکه بر اساس حکمت الهی به هر کدام از زن و مرد متناسب با ساختار جسمی و روحیشان، مسئولیت هایی واگذار شده است، اما مسألة فضیلت و برتری را ایمان و تقوا تعیین می کند، چرا که ((إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم؛گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست)).(1)

و اما دربارة سؤال دوم باید گفت در یک قیام و انقلاب جهانی، مأموریت هایی یافت می شود که لازم است زنان آن را بر عهده بگیرند، مانند: آنچه در گذشته اتفاق افتاده است؛ مثلِ مأموریت حساسِ انتقال عایشه از کوفه به مدینه که به وسیلة بیست نفر از زنان انجام شد.(2)

بنابر روایات، این زنان به مداوای مجروهان و پرستاری بیماران می پردازند، همان گونه که در صدر اسلام در برخی از جنگ ها، مثل جنگ احد همراه رسول خدا به این امور می پرداختند.(3)

ز) یکی از شرایط ظهور، کامل شدن تعداد یاران خاص می باشد اما این، تنها شرط ظهور نیست بلکه ظهور شرایط دیگری نیز دارد که با فراهم شدن همة آن ها، به اذن الهی فرمان ظهور صادر خواهد شد.

گرچه ظاهر برخی از روایات(4) این است که با کامل شدن این تعداد، ظهور واقع خواهد شد؛ اما مهم این است که این افراد، شخصیت های بی مانندی هستند که از نظر ویژگی های ایمانی، بصیرت، مدیر و مدبر بودن و اوصافی مانند این، در مرتبه های

ص: 24

بسیار بالایی قرار دارند؛ شخصیت هایی مانند: مالک اشتر، اصحاب امام حسین علیه السلام، امام خمینی(ره) و... سالیان سال باید بگذرد تا عالَم چنین شخصیت هایی به خود ببیند.

ح) یاران حضرت، به این تعداد پایان نمی یابد، بلکه حلقة بعدی، ده هزار نفر می باشند که با کامل شدن این عده، ایشان از مکه خارج خواهند شد،(1) سپس بر تعداد یارانش افزوده خواهد شد و هیچ محدودیتی برای پیوستن به ایشان وجود ندارد مگر آنچه از سوی خود انسان باشد و او را از یاری امام باز دارد؛ اموری مانند: حبّ ریاست، دنیاطلبی، جهل، سستی و ترس از مال و جان خود و ... .

ط) تلاش برای تربیت چنین یارانی، می تواند در تعجیل ظهور بسیار مؤثر باشد که در این باره، زنان نقش بی مانندی دارند و می توانند در جهت تربیت «مهدی یاوران» نقش خود را ایفا نمایند.

لازم است ملاک و معیارها در پذیرش و انتخاب همسر آینده و رسم و رسومات موجود برای تشکیل خانواده، به این سمت هدایت شود و خانواده هایی به وجود بیایند که زمینه و بستر تربیت «عِبادِیَ الصَّالِحُون» در آن فراهم شود.

آیة منتخب(2)

هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آن ها هستند هدایت یافتگان!)) (1)

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

همانا در پیش روی حضرت قائم، برای مؤمنین از سوی خداوند نشانه هایی خواهد بود. محمدبن مسلم عرض کرد: فدای شما شوم. آن نشانه ها چیست؟

فرمودند: آن قول خداوند است که فرمود: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ» یعنی پیش از قیام حضرت قائم شما مؤمنین را خواهم آزمود «بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ آنان را به چیزی از ترس از سوی پادشاهان از فرزندان فلان در آخر حکومتشان و گرسنگی با بالارفتن قیمت ها(تورم) «وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ»و کساد شدن تجارت و کمی سود و از دست دادن جان ها یعنی مرگی سریع و فراگیر (به گونه ای که مردم از دفنشان عاجز مانند) و نقصی در میوه ها یعنی کاهش برداشت محصول آزمایش می کند، «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ» در این هنگام صبرکنندگان را به تعجیل قیام حضرت قائم بشارت دهید.

سپس حضرت فرمودند: «ای محمد! این تأویل آیه است و خداوند می فرماید:«وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم؛در حالی که تفسیر آن ها را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند.(2)

ص: 26

نکته ها

الف) در بسیاری از روایات برای ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، نشانه هایی بیان شده است(1) که می توان آن ها را به نشانه های دور و نزدیک، طبیعی و غیر طبیعی، حتمی و غیر حتمی تقسیم نمود.

ب) کارکرد این علائم و سرّ بیان آن ها از سوی امامان معصوم علیهم السلام را می توان این چنین خلاصه کرد:

1. معیار و نشانه ای برای شناخت موعود راستین از مدعیان دروغین.

همان گونه که فجر صادق، آیت و نشانه طلوع خورشید است؛ علائم حتمی نقش عمده ای در این باره دارند.

2. راهی برای تشخیص مدعیان دروغین و شناخت سکه های تقلبی از سکة اصل.

فجر کاذب، آیت مدعیان دروغین در دوران تاریک غیبت است.

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، در بخشی از آخرین توقیع خود در پایان دوران غیبت صغرا، به علی بن محمد سمری، چهارمین نائب خویش، می فرماید:

و در بین شیعیانم کسانی خواهند آمد که ادعای مشاهده (ادعای نیابت خاص) می کنند، بدانید هر کس قبل از ندای آسمانی و خروج سفیانی ادعای مشاهده (نیابت خاص) نماید، او بسیار دروغگو و افترا زننده است.(2)

3. فراموش نشدنِ امام و ادامة زمینه سازی ظهور.

4. تقویت امید و رهایی از ناامیدی با تحقق نشانه های ظهور که به تدریج در طول دورانِ غیبت دیده شده و دیده می شوند؛ مانند نشانه: فرو رفتن علم در شهر نجف و

ص: 27

ظهور و بروز آن از شهر قم و انتشار علوم از قم به دورترین نقاط عالم.(1)

5. تشخیص قیام های باطل از قیام های حق با توجه به معیارهایی که از سوی امامان معصوم علیهم السلام ارائه شده است.(2)

ج) گویا دوران غیبت، دورانِ نیروسازی برای برنامة جهانی اصلاح عالَم است که باید انسان ها در کورة حوادث و مشکلاتی مانند قحطی، ناامنی، از دست دادن مال و جان و مانند این امور قرار گیرند تا مشخص شود چه کسانی همچنان راست قامت و ثابت قدم بر حق باقی خواهند ماند و راضی به رضای خدای حکیمِ خود راه مستقیم عبودیت و بندگی او را ادامه خواهند داد و چه کسانی از غربالِ آزمون غیبت خارج خواهند شد.

د) از سوی خداوند به کسانی که بر سختی های دورانِ غیبت صبر می کنند، مژده داده شده که «عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُون» و اینان کسانی هستند که شایستگی یاری امام را خواهند داشت.

آیه منتخب (3)

جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ؛و هنگامی که طالوت سپاهیان را با خود بیرون برد، به آن ها گفت: «خداوند، شما را به وسیلة یک نهر آب، آزمایش می کند پس کسانی که از آن بنوشند، از من نیستند و آن ها که جز یک پیمانه با دست خود بیشتر از آن نخورند، از من هستند. جز عدة کمی، همگی از آن آب نوشیدند. سپس هنگامی که او و افرادی که با او ایمان آورده بودند، (و از بوتة آزمایش سالم به در آمدند) از آن نهر گذشتند، (از کمی نفرات خود ناراحت شدند و عده ای) گفتند: «امروز، ما توانایی مقابله با (جالوت) و سپاهیان او را نداریم.» اما آن ها که می دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز رستاخیز ایمان داشتند) گفتند: «چه بسیار گروه های کوچکی که به فرمان خدا بر گروه های عظیمی پیروز شدند!» و خداوند، با صابران و استقامت کنندگان) است)).(1)

امام صادق علیه السلام: اصحاب طالوت به نهر(آبی) که خداوند می فرماید: «مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ» آزمایش شدند و اصحاب حضرت قائم نیز به مثل آن آزمایش خواهند شد».(2)

همچنین در حدیث دیگری از ایشان آمده است: حضرت قائم در کمتر از «فئه» قیام نمی کند و «فئه» کمتر از ده هزار نفر نیست.(3)

نکته ها

الف) یکی از سنت های مهم الهی در این جهان، سنت ابتلاء و آزمایش است(عنکبوت: 1) تا آنجا که گاهی، ماهی دریا و صید بیابان مأمور امتحانِ بشر می شوند. (اعراف: 163 و مائده: 94).

ص: 29

ب) یکی از سخت ترین ابتلائات، امتحان غیبتِ امام زمان علیه السلام است. امام صادق علیه السلام دراین باره می فرمایند:

«چاره ای نیست برای مردم از اینکه خالص شوند و (خوبان از بدان) جدا شوند و غربال شوند و مردم زیادی از غربالِ(امتحان غیبت) خارج می شوند».(1)

ج) از مهم ترین ویژگی های یاران امام زمان علیه السلام، اطاعت و فرمانبرداری از ایشان است و برای رسیدن به این مرحله امتحانات سختی را باید پشت سر گذاشت تا مشخص گردد چه کسانی لیاقت یاری حضرت را دارند؟

انسان می تواند با مدیریت غرائز و کنترل امیال و خواسته های نفسانی و سلمان گونه عمل کردن و ترجیح خواستة امام زمان بر خواستة خود(2)

بلکه پیشی گرفتن از یکدیگر در پی گیری نمودن خواسته های امام زمان(3)به ویژه در زمانی که مسابقه رفاه و تجمل و چشم هم چشمی ها دین و ایمان را نابود ساخته است، لیاقت خود را برای یاری حضرتش ثابت نماید.

چنانچه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «خوشا به حال کسی که قائم ما اهل بیت را درک کند(زمان ظهورش باشد)، در حالی که که در دوران غیبت و پیش از ظهورش به او اقتدا کرده باشد».(4)

د) سختی آزمونِ اطاعت از امام را به خوبی در ماجرای حضرت خضر علیه السلام و

ص: 30

حضرت موسی علیه السلام می توان مشاهده کرد و دست آورد سفر معرفتی حضرت موسی علیه السلام را در جملة پایانی حضرت خضر علیه السلام می توان صید نمود، آنجا که فرمود: «و من آن (کارها) را خودسرانه انجام ندادم، این بود راز کارهایی که نتوانستی در برابر آن ها شکیبایی به خرج دهی!».(1) یعنی در برابرِ مأمور الهی باید تسلیم و فرمانبردار بود؛ زیرا او بر حق است و حق با اوست.(2)

ه- ) بر اساس روایات، حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف هنگام ظهور به کعبه تکیه می دهد و سیصد و سیزده نفر مرد(اصحاب خاص) نزد او جمع می شوند و اولین سخنی که می فرماید، این آیه از قرآن کریم است که: «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ». سپس می فرماید: «منم بقیةالله در روی زمین و خلیفة خدا و حجتش بر شما. پس هیچ سلام کننده ای به او سلام نمی کند مگر اینکه می گوید: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ»، پس وقتی «عِقد» یعنی ده هزار نفر مرد نزد ایشان جمع شدند، (از مکه) خارج می شود».(3)

ص: 31

این تعلق گرفت که به آسمان ها برده شود و ذخیره ای برای نبرد نهایی حق و باطل بماند.

در آیة 61 ماجرای شگفت انگیزِ مباهله مطرح می شود و مقام رفیع اصحاب کساء جلوه می کند و تا پایان این جزء سفارش هایی برای اتمام حجت اهل کتاب ارائه می گردد.

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

10

بقره

259

رجعت

در اقوام گذشته

11

=

269

ارزش

و جایگاه معرفت و شناخت امام

12

آل

عمران

46

نزول

حضرت عیسی علیه السلام

13

=

55

=

14

=

81

دوران

رجعت

15

=

83

جهانی

شدن دین اسلام با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

آیة منتخب

الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً» فرمودند: (مراد،) اطاعت خداوند و شناخت امام است.(1)

همچنین فرمودند: (مراد از حکمت) شناخت امام و دوری از گناهان کبیره است.(2)

نکته ها

الف) تعبیر «مَنْ یَشاءُ» به طور عمده در قرآن به قابلیت قابل و نوع انتخاب، ظرفیت ها و قابلیت های انسان ناظر است.

یعنی فیض الهی برای همه ساری و جاری است، افراد باتوجه به میزان خواست و تلاش و ایجاد زمینه های دریافت فیوضات الهی از آن بهرمند می شوند و اگر انسانی به هدایت های الهی توجه نکند، در واقع گمراهی را انتخاب نموده است و به تعبیر قرآن «إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ»(3) دربارة او صدق می کند.

ب) در این آیه از «حکمت» به عنوان خیر کثیر و به تعبیر دیگر، «کوثر»، سخن به میان آمده است و تا آنجا اهمیت دارد که فقط صاحبان عقل و خرد ناب آن را درمی یابند و به دنبالش خواهند بود.(وَ ما یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ).

ج) از مهم ترین مصداق های حمکت که ریشه و مصادیقِ دیگر آن هم به شمار می آید، مسألة شناخت امام است. اگر کسی به این نعمت دست یافت، به خیر کثیر و کوثر دست یافته است و خیر و برکت و سعادت دو جهان را ازآن خود کرده است و اگر از این نعمت بزرگ محروم بود، حیات و مرگ او مانند حیات و مرگ مردم زمان جاهلیت است که هیچ بهره ای از حقیقت نداشتند.

البته باید توجه داشت که شناخت امام دارای درجات و مراتب بسیار زیادی است

ص: 34

که باید زمینه های علمی و عملی(1) برای دریافت درجه های بالاتر را ایجاد کرد و اولین درجة معرفت و شناختِ امام این است که بدانیم او همتای نبی خداست، البته پیامبر نیست و وارث اوست، پیروی از او پیروی از خدا و رسول خداست و تسلیم او بودن در همة امور و ارجاع آن ها به او و عمل به گفتار او واجب است، همچنین باید بدانیم پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (به ترتیب)علی بن ابی طالب، حسن بن علی، حسین بن علی، علی بن الحسین، محمد بن علی، جعفربن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمدبن علی، علی بن محمد، حسن بن علی، و فرزندش حضرت حجت علیهم السلام، امام و حجت خدا می باشند.(2)

د) معرفت و شناخت امام، محبت و دوستی و به دنبال آن اطاعت و پیروی محض از آنان را درپی دارد و سرانجام سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت را در پی خواهد داشت: (وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً).

ص: 35

و بازگشت از خطا و سرانجام احکام ازدواج، پایان می پذیرد.

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

15

آل

عمران

125

فرشتگان،

بخشی از سپاهیان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

16

=

142

آزمون

دوران غیبت

17

=

200

مرزبانی

از حق به ویژه امامت و مهدویت

آیة منتخب(1)

پرچم، نه هزار و سیصد و سیزده فرشته فرود می آیند،(1) فرشتگانی که با حضرت نوح علیه السلام در کشتی بودند و فرشتگانی که با حضرت ابراهیم علیه السلام بودند، آنگاه که در آتش انداخته شد و آن هایی که با حضرت موسی علیه السلام بودند، آنگاه که دریا برایش شکافته شد و آن هایی که با حضرت عیسی علیه السلام بودند، آنگاه که به آسمان برده شد و چهار هزار فرشتة نشانه دار که با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند و سیصد و سیزده فرشته ای که در بدر با ایشان بودند...و (همة) آن ها منتظر قیام حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند.(2)

نکته ها

الف) ظهور بر اساس سنت الهی مشروط به خواست و آمادگی مردم است؛(3)

اما آنگاه که این آمادگی همانند یاران حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ بدر، با صداقت و راستی ایجاد شد، نصرت الهی و امدادهای غیبی نیز از زمین و آسمان مؤمنان را دربرخواهد گرفت.

ب) بنابر بسیاری از روایات، بخشی از سپاهیان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف(4) تمام

ص: 38

فرشتگانی هستند که برای یاری مؤمنان روی زمین آمده اند، همة آنان منتظر ظهورند و برای یاری حضرت آماده هستند.

ج) غفلت از نصرت الهی و امدادهای غیبی ممکن است به خودباختگی در برابر قدرت ظاهری دشمن بیانجامد و ما را از صلابت و استقامت در راه حق و ادامة زمینه سازی ظهور باز دارد، به همین دلیل است که قرآن می فرماید: «و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!»(1) و در جای دیگر می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر (آیین) خدا را یاری کنید، شما را یاری می کند و گام هایتان را استوار می دارد».(2)

د) از مصداق های دیگر نصرت الهی و امدادهای غیبی(3)

می توان به امور زیر اشاره کرد:

- پرچم ویژة رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که تا کنون فقط دو بار برافراشته شده، یکی در جنگ بدر و دیگری در جنگ جمل و مرحلة سوم آن در هنگاه ظهور خواهد بود. این پرچم ویژگی های خاصی دارد، از جمله اینکه در دل دشمن رعب و وحشت بسیار زیادی ایجاد می کند که سبب شکست آن ها شده و کار را برای مؤمنان هموار می سازد. (4)

- عصا و سنگ مخصوص حضرت موسی؛آب و غدای سپاهیان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در هنگام اتراق به اذن الهی از این سنگ تأمین خواهد شد.(5)

و هر آنچه که حضرت فرمان دهد، به اذن الهی به وسیلة این عصا انجام خواهد شد.(6)

ص: 39

- انگشتر حضرت سلیمان با همان ویژگی ها،(1) سلاح های ویژه،(2)

همراهی جمادات با سپاهیان امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در نابودی دشمنان،(3)

پیراهن حضرت یوسف علیه السلام با همان ویژگی(4)

و... .

آیة منتخب(2)

امام صادق علیه السلام هم چنین می فرماید:

««یَصْبِرُوا» یعنی بر آنچه در ماست(ولایت)، پایدار باشید، «یُصَابِرُوا» با یکدیگر در رویارویی علیه دشمن با ولیّتان پایدار بمانید، « یُرَابِطُوا» بر ثبات قدم و ماندنتان با امام محافظت نمایید».(1)

در حدیثی از امام باقر علیه السلام نیز آمده است:

««اصْبِرُوا» بر واجبات پایدار باشید، «وَ صابِرُوا» با همدیگر در برابر دشمن استقامت بورزید، «وَ رابِطُوا» با امام منتظَرتان، ملازمت و همراهی داشته باشید».(2)

نکته ها:

الف) درون مایة این آیة شریف آن چنان مهم است که از آغاز خلقت دربارة آن، عهد و پیمان گرفته شده است و سلام بر رسول خدا یادآور آن پیمان و تجدید آن عهد و درخواست تعجیل در وعدة الهی بر اساس ظهور نور عدالت و بندگی خالصانه بر سراسر گیتی است.

ب) یک انسان هم تکالیف و مسؤولیت های فردی دارد: «اصْبِرُوا» و هم تکالیف و مسئولیت های اجتماعی:«وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا».

ج) امروز دشمن با تمام وجود به مبارزه با حق به ویژه ولایت، امامت و مهدویت پرداخته است و با دروغ و نیرنگ، ایجاد شک و تردید، ترویج خرافات، حمایت از مدعیان و ارائة چهره ای غیر واقعی از امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، آن هم با زبان هنر و سینمای هالیوود در پی ویرانی، گمراهی و سرانجام نابودی حق است.

ص: 41

بنابراین، منتظران باید با بصیرتِ تمام و تلاش ادامه دار و تقویت معرفت و شناخت دربارة امام، مرزبانی خود را از مرزهای اعتقادی به ویژه امامت و مهدویت به خوبی انجام دهند و پیوسته این آیات را جلوی چشم خود قرار دهند:

- «و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!».(1)

- «ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر (آیین) خدا را یاری کنید، شما را یاری می کند و گام هایتان را استوار می دارد».(2)

- «به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است!».(3)

ص: 42

آیة منتخب

شیعیان از غیبت او استفاده خواهند کرد و از تابش انوار او مستفیض خواهند شد، همان طور که از خورشید بهره می برند حتی اگر در زیر ابر باشد».(1)

امام صادق در پاسخ این سؤال که چرا نام اهل بیت در قرآن نیست فرمودند: (خلاصه روایت) بر رسول خدا حکم نماز نازل شد، اما در قرآن به این مطلب که چه نمازی سه رکعتی یا چهار رکعتی است تصریح

نشد و این رسول الله بود (طبق فرمان إلهی در آیه 44 سوره نحل) که نماز را تفسیر کرد و همین طور زکات بر رسول خدا نازل شد، اما این مطلب که از هرچهل درهم یک درهمِ آن زکات است در قرآن نام برده نشده است و رسول خدا آن را برای مردم تفسیر نمود و حج نیز نازل شد، اما در قرآن نگفت هفت شوط طواف کنید و رسول خدا آن را تفسیر نمود. در مورد إمامت و ولایت هم همین طور است؛ اصلِ إمامت در آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم»(2) بیان شد و حضرت رسول مصادیق و جزئیات «أُولِی الْأَمْرِ» را در حدیث غدیر، ثقلین، منزلت و... بیان نموده است.(3)

ص: 45

نکته ها

الف) اطاعت از خداوند فقط در پرتو اطاعت از رسولش و جانشینان الهی رسول امکان پذیر است«مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّه».(1)

ب) در قرآن در موارد متعدد از اطاعت مطلق از دیگران نهی شده است،(2)

اما در این آیه از ما خواسته شده است به طور مطلق از «أُولِی الْأَمْرِ» اطاعت نماییم و این نیست مگر به خاطر عصمت آنان. «آنان بر حقند و حق پیوسته با آنان است، نه حق از آن ها جدا می شود و نه آن ها از حق جدا می شوند».(3) بنابراین، اطاعت از آن ها هرگز در تضادّ با اوامر خدا و رسول نخواهد بود.

از سوی دیگر، تبیین رسول دربارة مصادیق«أُولِی الْأَمْرِ» جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که معنای لغوی این واژه مراد نیست و مراد از آن، فقط کسانی هستند که به وسیلة همان خدایی که رسول را تعیین نموده، تعیین شده اند و حکم آن ها ابلاغ شده است.

«ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای! خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم نگاه می دارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمی کند».(4)

ج) ثبات قدم بر ولایت دوازدهمین «أُولِی الْأَمْرِ» و اطاعت از او و الگو قرار دادن وی از مهم ترین آزمون های دوران غیبت به شمار می آید: «یَغِیبُ عَنْ شِیعَتِهِ وَ

ص: 46

أَوْلِیَائِهِ غَیْبَةً لَا یَثْبُتُ فِیهَا عَلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ إِلَّا مَنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَان» بنابراین فرمود: «خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کند، به شرطی که در دوران غیبتش، او را مقتدا و الگوی خود قرار داده باشد».(1)

د) در دوران غیبت، می توان از پرتو انوار هدایت امام بهرمند شد؛ همانند بهره مندی از خورشید پشت ابر«وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِهِ وَ یَنْتَفِعُونَ بِوَلَایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَهَا سَحَاب».

ه- ­­­­) چگونه می توان از نور امام بهره­مند شد؟

با قلبی پاک و پیروی از امام می توان در دوران غیبت و ظهور از نور او بهره­مند شد.

امام باقر علیه السلام به ابا خالد کابلی فرمود:

به خدا قسم ای ابا خالد! نور امام در دل مؤمنان از خورشیدِ فروزان، نورانی تر است و آنان به خدا قسم دل مؤمنان را روشن می کنند و خداوند نورشان را از کسانی که بخواهد(لیاقتش را نداشته باشند) باز می دارد، در نتیجه دل آن ها تاریک خواهد ماند. به خدا قسم، ای ابا خالد! هیچ بنده ای ما را دوست نخواهد داشت و ولایت ما را نخواهد پذیرفت مگر اینکه خداوند قلبش را پاک و طاهر گرداند و او قلب بنده ای را طاهر نمی گرداند تا اینکه تسلیم ما باشد؛ پس وقتی این چنین بود، خداوند او را از حساب شدید و وحشت روز قیامت در امان خواهد داشت.(2)

ص: 47

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

21

نساء

159

نزول

حضرت عیسی علیه السلام

22

مائده

3

نا

امیدی همه کفارِ عالَم با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

23

=

54

مهدی یاوران

آیة منتخب

صاحب این امر است) و آن ها همان کسانی هستند که خداوند می فرماید: «خداوند جمعیّتی را می آورد که آن ها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند.(1)

در تفسیر علی بن ابراهیم آمده است که این آیه دربارة حضرت قائم و اصحابش نازل شده است.(2)

نکته ها

الف) مهم ترین دغدغة مؤمن، ثبات قدم بر راه حق و حسن عاقبت است:(3)«مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ».

در روایت های بسیاری از جمله در باب 17 و باب 21 کتاب الغیبه مرحوم نعمانی هشدارهای لازم در این باره آمده است، برای نمونه در حدیث اول باب 21 این کتاب امام صادق علیه السلام می فرماید: «هنگامی که حضرت قائم قیام می کند،کسی که به نظر خویش از اهل این کار بود، از امر حضرت قائم بیرون می رود».(4)

پس بسیار شایسته و بایسته است که منتظران حضرتش پیوسته بر این دعای قرآنی مداومت داشته باشند:

«پروردگارا! دلهایمان را پس از آنکه ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده ای!»(5)

ب) در راه زندگی انواع آسیب ها، دین و ایمان انسان را تهدید می کند؛ از جمله:

ص: 50

- مدعیان دورغین؛

- جابه جایی حبّ و بغض ها و دشمنی با دوستان و دوستی با دشمنان حق؛

- تعلقات دنیا و بازماندن از یاری حق با جان و مال؛

- سعی در جلب رضایت دیگران به جای جلب رضایت خدواند و... .

امام حسین علیه السلام روز دوم محرم در کربلا فرمود: «رستگار نباشند امتی که رضایت و خشنودی خالق را دادند و خشنودی مخلوق را خریدند» (در پی جلب رضایت ابن زیاد و یزید هستند).(1)

ج) ویژگی یاران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف:

- عشق به خدا(یُحِبُّونَهُ)؛

- تواضع در برابر مؤمنان و سرسختی و خشونت در برابر دشمنان خدا(أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرینَ)؛

- اهل جهاد در راه خدا(یُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ)؛

- ثابت قدمی در راه حق و توجه نکردن به سرزنشِ سرزنش کنندگان(وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ).

د) دینِ خدا به یاری ما نیازی ندارد، بلکه توفیق یاری دین خدا از بزرگترین توفیقات و نعمت های الهی است که باید مراقب باشیم شایستگی آن را از دست ندهیم: «ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ».

ص: 51

آیه منتخب

«فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ».

چنانچه وضعیتی که امت اسلام پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تا به امروز به خود دیده است، نتیجة طی مسیر «سقیفه» به جای «غدیر» است و این وضعیت درست نخواهد شد مگر اینکه به این راه بازگردند.

ب) یکی از سنت های الهی، مجازات استدراجی است.

این مجازات به این روش است که خداوند گناهکاران و طغیانگران جسور و زورمند را فوراً مجازات نمی کند، بلکه درهای نعمت را به روی آن ها می گشاید، هر چه بیشتر در راه طغیان گام بر می دارند، نعمت خود را بیشتر می کند و این از دو حال خارج نیست، یا این نعمت ها تنبه و بیداری آنها را به دنبال دارد، که در این صورت برنامة «هدایت الهی» عملی شده و یا اینکه بر غرور و بی خبری آن ها می افزاید که در این صورت مجازات آن ها به هنگام رسیدن به آخرین مرحله دردناکتر است.(1)

امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «اگر پیوسته از سوی خداوند به سوی تو نعمت می آید، در حالی که تو اهل معصیت هستی، بترس».(2)

ج) برخورد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با ظلم و ظالمان خواهد بود و آن هم در جهت رهایی بشریت از ظلم آنان است. همانند طبیب حاذقی که تیغ تیز جراحی او برای قطع غده های چرکین در جهت درمان بیمار است.

د) منتظران با یادآوری پیوستة این وعدة الهی، خود را از ناامیدی در امان می دارند و برای آن روز آماده می شوند و این چنین با مولای خود نجوا می کنند:

مولا جان! کی می شود تو ما را ببینی و ما تو را ببینیم؛(3) در حالی که پرچم یاری را برافراشته ای و مردم آن را ببینند، آیا می شود

ص: 54

روزی را ببینیم که دور تو را گرفته باشیم و تو امامت امت را بر عهده داشته باشی و زمین را از عدالت پر نموده و به دشمنانت ذلت و عذاب چشانده باشی و سرکشان و منکران حق را نابود کنی و ریشة مستکبران را قطع و اساس ستمگران را برکنی؟ و در این حال بگوییم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِ الْعالَمِین».(1)

ص: 55

آیة منتخب

(روز نزول عذابی که کافران را ریشه کن می سازد) ایمان آوردن، سودی به حال کافران نخواهد داشت و به آن ها هیچ مهلت داده نمی شود!».(1)

ب) امام زمان علیه السلام برای هدایت، سعادت و نجات همة بشریت می آید، حتی هدایت مستکبران! آری، او همانند حضرت موسی علیه السلام و هارون علیه السلام که خداوند با آنان فرمود: «به سوی فرعون بروید که طغیان کرده است! اما به نرمی با او سخن بگویید شاید متذکّر شود، یا (از خدا) بترسد!»(2)

با معاندان و ظالمان، اتمام حجت می کند و ضرب الاجل قرار می دهد و آنگاه که به فرمان الهی دست به شمشیر ببرد، دیگر ایمان کافران و معاندان سودی نخواهد داشت.

همانند فرعون، هنگامی که غرقاب دامن او را گرفت، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند، وجود ندارد و من از مسلمین هستم!» (امّا به او خطاب شد:) الآن؟!! در حالی که قبلاً عصیان کردی، و از مفسدان بودی»!(3)

ج) افرادی از پیشوایان کفر و ظالمانِ امت های گذشته، برای روشن شدن حق و عبرت دیگران، رجعت داده می شوند در حالی که ایمان آوردن آن ها سودی به حالشان نخواهد داشت؛ زیرا در حال حیات، ایمان نیاوردند و فرصت را از دست دادند. در زیارت آل یس این گونه می خوانیم: «(و گواهی می دهم)که رجعت شما(اهل بیت) حق است، هیچ شکی در آن نیست، روزی که ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند، سودی به حالشان نخواهد داشت!».(4)

ص: 58

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

26

اعراف

96

باز

شدن درهای رحمت الهی در دوران حکومت واحد جهانی اسلام

27

=

128

وارثان

عالَم

28

=

159

رجعت کنندگان

29

=

187

نامعلوم

بودن زمان ظهور همانند قیامت

30

انفال

39

پاک

شدن عالَم از فتنه در دوران حکومت جهانی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

آیه منتخب (1)

قرار دهند، و آن هنگام که مردم قرآن را به رأی و خواسته های خود تفسیر کنند، او آراء و نظرات را از قرآن می گیرد و پیرو آن می سازد...زمین میوه های دلش (طلا و نقره ها و معادنش) را برای او خارج خواهد ساخت، کلیدهایش را تسلیم وی خواهد کرد.(1)

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است:

هنگامی که حضرت قائم قیام نماید، به عدالت داوری می کند و در دورانش، ستم رخت بر می بندد و به واسطة او راه ها امن می شود و زمین برکاتش را خارج می سازد... پس کسی از شما در آن روز جایی را برای صدقات و نیکی هایش نمی یابد؛ چراکه بی نیازی همه را فرا گرفته است.(2)

نکته ها

الف) «آسمان های هفتگانه و زمین و هر کس که در آن هاست، او را تسبیح می گویند و هیچ چیز نیست مگر اینکه در حال ستایش تسبیح او می گوید، ولی شما تسبیح آن ها را درنمی یابید».(3)

از آنجا که همة کائنات دربارة خالق و آفریدگار خود شعور دارند، معصیت و نافرمانی او را بر نمی تابد و به آن واکنش نشان خواهند داد، به همین دلیل است که می فرماید: «و فساد، در خشکی و دریا به خاطر کارهایی که مردم انجام داده اند، آشکار شده است. خدا می خواهد نتیجه بعضی از اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید (به سوی

ص: 61

حق) بازگردند!».(1)

ب) سنت و قانون الهی در این عالم، برای مؤمنان و کافران متفاوت است، بنابر این فرمود: « بگذار آن ها(کافران) بخورند و بهره گیرند و آرزوها آنان را غافل سازد؛ ولی به زودی خواهند فهمید!».(2)

وفرمود:

اگر (تمکّن کفّار از مواهب مادی) سبب نمی شد که همة مردم امت واحد (در گمراهی) شوند، ما برای کسانی که به (خداوند) رحمان کافر می شدند، خانه هایی قرار می دادیم با سقف هایی از نقره و نردبان هایی که از آن بالا روند و برای خانه هایشان درها و تخت هایی (زیبا و نقره ای) قرار می دادیم که بر آن تکیه کنند و انواع زیورها ولی تمام این ها بهرة زندگی دنیاست و آخرت نزد پروردگارت از آن پرهیزگاران است!.(3)

اما گاهی مؤمنان را در همین دنیا به دلیل غفلت و معصیتشان گرفتار می سازد تا فریفتة دنیا نشوند و «لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون»(4) از خطای خود بازگردند و از عذاب ابدی در امان بمانند. بنابراین، گناهان گاهی سببِ محرومیت از روزی و مشکلات مالی می شود(5)

و گاهی شایستگی انجام کار خیر از جمله نماز شب را سلب می نماید.(6)

ج) هرگاه آسمان از بارش و زمین از رویشِ دریغ کرد و هرگاه دیدیم خیر و برکت

ص: 62

و آرامش رو به کاستی گرفته، بدانیم در پیوندمان با خالق آسمان و زمین خللی ایجاد شده است، مشکل را در جای دیگری جستجو نکنیم که بر شدت آن خواهیم افزود، بلکه با توبه و بازگشت و اصلاح گذشتة خود و تقویت عبودیت و بندگی و ترحم به ایتام و درماندگان، درهای رحمت الهی را به روی خود بگشاییم.

د) تحقق کاملِ گشایش برکت های آسمانی و زمینی در دوران ظهور خواهد بود؛ زیرا به فرمودة خداوند «تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت».(1)

بنابراین، با نابودی ظلم و ستم و روشن شدن عالم با نور عدالت و عبودیت خالصانة خداوند، خیر و برکت از زمین و آسمان مردم را دربر خواهد گرفت و غنای درون و برون شامل حال آنان خواهد شد، آن چنان که وقتی منادی حضرت ندا می دهد چه کسی نیاز به مال دارد؟ هیچ کس به پا نمی خیزد، جز یک نفر که او هم پشیمان می شود و می گوید: من هم که نیازی نداشتم، چرا حرص زدم و خود را از این جهت سرزنش می کند.(2)

آیة منتخب(2)

دین (و پرستش) همه مخصوص خدا باشد! و اگر آن ها (از راه شرک و فساد بازگردند و از اعمال نادرست) خودداری کنند، (خداوند آن ها را می پذیرد) خدا به آنچه انجام می دهند بیناست)).

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

از پدرم (دربارة این آیه) سؤال شد، فرمود: «هنوز این آیه محقق نشده است و اگر قائم ما قیام نماید، کسی که آن زمان باشد تحقق آن را خواهد دید و دین حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم تا آن جا که شب رسیده، خواهد رسید(تمام عالم را فرا می گیرد) آن چنان که در روی زمین هیچ شرکی باقی نخواهد ماند».(1)

نکته ها

الف) هرکس سدّ راه هدایت و سعادت بشر شود، مانند این است که جلوی تابش خورشید را بگیرد و مانعی در راه آب به درختان ایجاد کند و از علم آموزی دانش پژوهان جلوگیری نماید، بنابراین هدف از جهاد، رفع موانع رستگاری انسان است و به حکم عقل و نقل امری واجب است.

به عبارت دیگر قرآن و حجت های الهی نقش طبیب را دارند، گرچه به ظاهر نسخة پزشک تلخ و دردآور باشد؛ ولی سرانجام، عافیت را در پی خواهد داشت.

ب) بزرگترین مانع پیشرفت بشر در راه تکامل، شرک و غفلت از خداست. در دوران ظهور با حاکمیت مطلقِ توحید، زیباترین و کامل ترین وضعیت رشد و تعالی بشر رقم خواهد خورد، آن چنان که بنابر سخن خداوند در قرآن کریم، «تنها مرا

ص: 64

می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت».(1)

و خیر و برکت مادی و معنوی همة عالم را فرا خواهد گرفت؛ زیرا «و اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکت های آسمان و زمین را بر آن ها می گشودیم».(2)

ج) هدفِ دین رشد و تربیت و سعادت انسان است، بنابراین اگر کسی راه خطا را پیموده و حتی اگر از روی جهل، بزرگترین جرم را مرتکب شده؛ یعنی به جنگ با ولیّ خدا برخاسته است، اگر پیش از آنکه دیر شود، صادقانه بازگردد و توبه کند و خطای خود را جبران نماید، پذیرفته خواهد شد: «فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصیرٌ».

ص: 65

آیه منتخب

نکته ها

الف) دشمنان حق، پیوسته در پی از بین بردن حق تلاش و کوشش می کنند:(یُریدُونَ...).

ب) از شیوه های مهم تلاش دشمن در جهت نابودی حق، شیوه جنگ نرم و تمسک به نیرنگ و فریب و دَجَل و دروغ است. او فضایی فتنه آلود ایجاد می کند تا حق و باطل در هم بیامیزند و قابل تشخیص نباشد و دو هدف عمده را دنبال می کند:

1. باطل جلوه دادن حق

آن چنان که علمای دنیازده یهود در برابر بعثت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله و سلم همین راه را پیمودند و با نگاه کردن به تورات (و وانمود نمودنِ این مطلب که آن چه را که می خوانند، در تورات نوشته است!) می گفتند: نشانه هایی که برای موعود، بیان شده چنین و چنان است و این نشانه ها با «محمد فرزند عبدالله» مطابقت ندارد؛ بنابراین قرآن از مکر آن ها پرده برمی دارد و می گوید: «و حق را با باطل نیامیزید! و حقیقت را با اینکه می دانید کتمان نکنید!».(1)

2. باطل(خود) را حق جلوه دادن

دشمن آن چنان با ظرافت به این دو هدف جامه عمل می پوشاند که فقط افراد با بصیرت، تزویرشان را می بینند و از فریبشان در امان می مانند، لذا همه انبیاء امت خود را از خطر «دجّال» بر حذر داشته اند.

امیر المؤمنین در این رابطه می فرمایند:

آغاز پیدایش فتنه ها پیروی از هوا و هوسها و بدعتهایی است که با کتاب خدا مخالفت دارد و گروهی (چشم و گوش بسته یا هوا

ص: 68

پرست آگاه) به پیروی آنان بر می خیزند و بر خلاف دین خدا از آن ها حمایت می کنند. اگر باطل از آمیختن با حق جدا می گردید بر کسانی که طالب حقّند پوشیده نمی ماند. و اگر حق از آمیزه باطل پاک و خالص می شد زبان دشمنان و معاندان از آن قطع می گشت. ولی بخشی از این گرفته می شود و بخشی از آن و این دو را به هم می آمیزند و اینجا است که شیطان بر دوستان و پیروان خود مسلّط می شود و «تنها کسانی که مشمول رحمت خدا بودند، از آن نجات می یابند»(1)

ج) در برابر اراده دشمن، خدایی که «فرمان او چنین است که هر گاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می گوید: «موجود باش!»، آن نیز بی درنگ موجود می شود!»(2) اراده کرده است تا این نوری را که دشمنان در پی خاموش کردن آن هستند تا به آخر برساند و آن را از گزند آن ها در امان بدارد؛ هر چند آنان تمام قدرت خود را در رسیدن به هدف خود به کار گیرند: «وَ یَأْبَی اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُون».

و اما بخش اول آیه 33، به «بعثت» ختمی مرتبت(أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ) و بخش دوم به «ظهور» ناظر است: (لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه).

د) این آیه کامل کننده مطلب آیه پیشین است؛ یعنی خداوند می فرماید: خداوند کسی است که آن نوری را که دشمنان در پی نابودی آن هستند بر همه عالم حاکم و غالب قرار خواهد داد و این نور سرانجام سراسر جهان را در بر خواهد گرفت.

ه-) بر اساس سنت الهی، مردم در بعثت و ارسال رسول نقشی ندارند، چه بخواهند و چه نخواهند؛(3) خداوندِ حکیم رسول را با برنامه وحیانی می فرستد تا «پس از

ص: 69

این پیامبران، حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند، (و بر همه اتمام حجت شود و مردم بهانه ای نداشته باشند) و خداوند، توانا و حکیم است».(1)

البته در اجرای آنچه که رسول آورده است، تا آنجا که مردم همراهی کنند عدالت محقق می شود. راز پیروزی معجزه آسا در جنگ بدر و شکست در جنگ احد همین امر بود.

اما درباره ظهور، سنت الهی متفاوت است، زیرا که در برنامه اقامه قسط، سنت «لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط»(2) حاکم است و«خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند!».(3)

و) در این آیه بیان شده است که روزی خواهد آمد که «دین اسلام دین واحد جهانی» خواهد شد: (لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه) سپس در روایت های بسیاری جزئیات آن، از جمله رهبر و امام این قیام و انقلابِ جهانی یعنی «بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف» بیان شده است که حدود 560 روایت از مجموع بیش از دو هزار روایت رسیده در این باب، از رسول خداست.(4)

ز) با توجه به آیه مورد بحث، همه امت اسلام در اصلِ «موعود» اتفاق نظر دارند؛ ولی در موجود بودن این موعود بین ما و بیشترِ اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد. با این آیه می توان درباره وجود این موعود و به عبارت دیگر بر «موعود موجود» نیز استدلال کرد.

از کسانی که به وجود ایشان باور ندارند، می پرسیم حضرت مهدی که به اعتقاد شما هر وقت خداوند بخواهد به دنیا می آید و در وقت مقرر، ظهور می کند این «دین حق» را از کجا به دست می آورد؟! زیرا برای تحقق عدالت جهانی قطعاً لازم است همان دین جامعی که بر رسول نازل شده است را باید عیناً بدون کاستی در دست

ص: 70

داشته باشد.

اگر بخواهد آن را از خداوند بگیرد لازمه آن نقض ختم نبوت است و اگر بخواهد آن را از امت اسلام بگیرد، کدام قرائتِ از اسلام را از چه مذهبی بگیرد؟! چه کسی می تواند ادعا کند که تمام دین، ظاهر و باطن آن و احکام الله واقعی در همه موضوعات نزد اوست؟!

یگانه مذهبی که برای این سؤال، پاسخ قاطع و مناسب دارد، شیعه امامیه است که در پرتوی عقیده لزوم وجود «حجت حیّ» در هر زمان و به عبارت دیگر خالی نبودن زمین از حجت تا دامنة قیامت، پاسخ کامل به این سؤال داده است و معتقد است هر آنچه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلمنازل شده است، به حکم الهی از وصیی به وصی دیگر به ارث رسیده و هم اکنون نزد آخرین وصی و جانشین ایشان خاتم اوصیاء بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد و یکی از آثار و برکات وجودی امام، حفظ این علوم و اسرار الهی است تا پس از ظهور در اختیار بشریت قرار گیرد.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

(مردم) آبِ کم را می مکند و رود خروشان را رها کرده اند».پرسیدند: رود خروشان چیست؟ امام فرمود: «رسول خدا و علمی که خدای بزرگ به او عطا نمود، خداوند متعال همة سنت های پیامبران را از حضرت آدم تا خود حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم برای ایشان جمع کرد».پرسیدند: این سنت ها چیست؟ امام فرمود: «همه علم پیامبران و رسول خدا همه این علوم را به حضرت علی منتقل نمود.(1)

ص: 71

آیة منتخب

در حدیثی از امام باقر علیه السلام آمده است: «مراد از «مَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ» حضرت محمد و پس از ایشان، آل محمد هستند و «من لا یهِدِّی» مخالفان اهل بیت از قریش و غیر قریش هستند».(1)

نکته ها

الف) قطعاً «هادیِ» بشر، خداوند است اما به دلائل عقلی و نقلی که در بحث نبوت و امامت عامه ثابت شده است و حاکم بودن نظام اسباب و مسببات بر این عالم، امر هدایت، توسط افراد برگزیده الهی انجام می گیرد(2) و معنای بعثت و نبوت چیزی جز این نیست و استمرار این امر نیز توسط جانشینان بر حقشان تحت همین قانون قرار می گیرد.

ب) خداوند متعال در این آیه، در امر واسطه هدایت، بین دو نفر تقابل ایجاد نموده سپس عقل را به داوری فراخوانده که کدام یک از این دو نفر شایستگی امامت را دارند:

1. کسی که به سوی حق هدایت می کند؛ 2. کسی که برای هدایت شدن او به هدایت یک هدایت کننده ای نیازاست.

طبیعی است که همه إنسان ها وقتی به دنیا می آیند چیزی نمی دانند «و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمی دانستید»(3)؛ ولی کم­کم بر فهم وعقل آنها افزوده می شود و با هدایت هدایتگران الهی زمینه هدایت آنها فراهم می شود؛ در نتیجه، دسته اول باید کسانی باشند که هرگز حتی برای یک لحظه

ص: 74

گمراه نبوده باشند تا نیاز به هدایت داشته باشند؛ وگرنه در گروه دوم قرار خواهند گرفت.بنابراین با إستفاده از این تقابل نتیجه می گیریم که دسته اول کسانی هستند که پیوسته در هدایت بوده اند؛ همانند حضرت عیسی علیه السلام که در آغاز تولد گفت:« من بنده خدا هستم و ...» و به عبارت دیگر ویژگی این دسته این است که از مقام والای عصمت برخوردارند.(1)

ج) به طورطبیعی عقل آدمی، کسانی که پیوسته تحت هدایت الهی (یَهْدی إِلَی الْحَقِّ) بوده اند را لایق می داند که سکان­دار امر هدایت بشر و «أُولِی الْأَمْر» باشند نه کسانی که خود به هدایت این هادیان نیازمندند:(مَنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی).

قاضی ابوبکر باقلانی می گوید: بارها خلیفه دوم گفت اگر «علی» به داد ما نرسیده بود، هلاک شده بودیم.(2)

عجیب­تر از آن، سخن ابن ابی الحدید است که می گوید : «سپاس خدایی را که مفضول(فرد پایین تر یعنی ابابکر) را بر فاضل(فرد بالاتر یعنی امام علی) مقدم داشت!» (3) !!! آیا با این سخن، حکمت و عدالت خداوند را زیر سؤال نبرده است ؟!!!

د) لازمة این سؤال و داوری که در این آیة شریفه مطرح شد، این است که باید پیوسته چنین هدایت­گرانی از سوی خداوند وجود داشته باشند تا ما مأمور به پیروی از آن ها باشیم؛ روایات وارد شده در شرح این آیه، همین امر را تأیید می کند.

ص: 75

نمی ماند!(51).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

34

هود

8

امت

معدوده و اصحاب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

35

=

80

رکن

شدید و اصحاب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

36

=

86

بقیة

الله

آیة منتخب

هیچ سلام کننده ای به او سلام نمی کند جز اینکه می گوید: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِه.(1)

نکته ها

الف) در ادامه سفارش های حضرت شعیب علیه السلام به مردم مَدین در پرهیز از مال حرام، بر خیر بودن مال حلال تاکید شده است. چنانچه در حدیث قدسی آمده است: «ای احمد! عبادت ده جزء است، نُه جزء آن در طلب حلال است؛ پس آنگاه که غذا و نوشیدنیت را پاک و حلال نمودی، در حفظ و حمایت من هستی».(2)

ب) امامان معصوم علیهم السلام، از اسرار آیه و لایه های درونی آن پرده برمی دارند و می فرمایند که مراد از «بَقِیَّت اللَّهِ» به طور عام، همة اهل بیت علیهم السلام و به طور خاص، آخرین ذخیره و حجت الهی، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

ج) نفهمیدن این حقیقت که امام خیر مطلق است و قدر ناشناسی مردم دربارة اهل بیت علیهم السلام سبب شد تا وقتی نوبت به آخرین ذخیرة الهی، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف رسید؛ برای اینکه زمین از حجت خالی نماند، چاره ای جز غیبت ایشان باقی نماند و جهان به بلای غیبت گرفتار شد: «خداوند، هیچ نعمتی را که به گروهی داده، تغییر نمی دهد جز آنکه آن ها خودشان را تغییر دهند(کفران نعمت نمایند)».(3)

د) مال حرام سبب جدایی از «بَقِیَّة اللَّهِ» می شود. امام حسین علیه السلام عصر عاشورا

ص: 78

خطاب به کوفیان فرمود: «شما عموماً امر مرا اطاعت نمی کنید، گوش به سخن من نمی دهید، زیرا شکم های شما از حرام پر شده و به قلب های شما مهر (قساوت) زده شده است. وای بر شما! چرا ساکت نمی شوید؟ وای بر شما! چرا گوش نمی دهید!؟».(1)

ه-) ایمان به خدا، ما را از ارزش و جایگاه امام، آگاه می کند. (إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنین) همان گونه که در دعای معرفت بیان شده است که از معرفت خدا به معرفت وحی و نبوت، و از این دو معرفت، به معرفتِ امام می رسیم؛ بنابراین اگر به این معرفت نرسیدیم، نشانگر این است که توحید ما مشکل دارد و باید بدانیم با جهلِ به امام، هیچ دین و حقیقتی نخواهیم داشت: (فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی). (2)

ص: 79

نظام هدایت بشر(1)، روزهایی که هرگز نباید فراموش شوند!(5)، شکر نعمت یا کفران نعمت؟!(7)، در، همیشه روی یک پاشنه نمی چرخد!(13 و 14)، مانند کوه یا همانند خاکستری در برابر طوفان(18)، عجب صحنه ای!(21 و 22)، مَثَل توحید و شرک(24 تا 26)، به بندگانم بگو که..(31)، چه بسیار نعمت هایی که از آن خبر نداریم!(34)، از خدا چه بخواهیم؟(40)، دیر بیدار شدید!(44).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

37

رعد

7

هادی

زمان

38

ابراهیم

5

ایام الله:

یوم الظهور، یوم الکرة، یوم القیامه

آیة منتخب(1)

بخشش نما که خداوند بخشندگان را پاداش می دهد!» گفت: «آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید، آن گاه که جاهل بودید؟!»گفتند: «آیا تو همان یوسفی؟!» گفت: « (آری،) من یوسفم، و این برادر من است! خداوند بر ما منّت گذارد. هر کس تقوا پیشه کند و شکیبایی و استقامت نماید؛ (سرانجام پیروز می شود) چرا که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی کند!» گفتند: «به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری بخشیده و ما خطاکار بودیم!» (یوسف) گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می بخشد و او مهربانترین مهربانان است!))

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

در حضرت قائم، شباهتی از حضرت یوسف وجود دارد... چگونه است که این امت انکار می نمایند که خداوند با حجتش آن گونه عمل نماید که با یوسف انجام داد که در بازارهایشان حرکت نماید و بر فرش هایشان گام نهد در حالی که او را نمی شناسند تا اینکه خداوند اجازه دهد خود را معرفی کند، همان گونه که به یوسف اجازه داد که خود را معرفی نماید تا اینکه به آنان گفت: «هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ ...».(1)

نکته ها

الف) یکی از شیوه های بیان در قرآن، بیان غیر مستقیم است که با بیان سرگذشت پیشینیان، زمینه برای دریافتِ درس ها و عبرت ها، فراهم می شود. قرآن کتاب تاریخ، قصه، داستان و رمان نیست بلکه کتاب هدایت و نسخة شفا است.

تاریخی که قرآن بیان می کند، دارای دو ویژگی منحصر به فرد است:

ص: 82

1. عین حقیقت و واقعیت است و باطل و دروغ در آن راهی ندارد.

2. فقط به آنچه که در راه رستگاری و سعادتمان مؤثر و مفید است می پردازد.

یکی از زیباترین ماجراها، سرگذشت حضرت یوسف علیه السلام و برادران اوست که نکات بسیار ارزشمندی از جمله در عرصة مهدویت دارد.(1)

ب) آیا گرفتاری بشر جز به خاطر قدرناشناسی و بدرفتاری با حجت خداست؟! (مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ) قرآن می فرماید: «و اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکت های آسمان و زمین را بر آن ها می گشودیم».(2)

ج) قدرناشناسی دربارة حجت خدا نتیجة چیزی جز جهل نیست: «قالَ هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخیهِ إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُون». امام مانند خورشید است که ما به او نیاز داریم. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در توقیعی فرموده اند: «خدا با ماست و هیچ نیازی به غیر او نداریم و حق با ماست؛ پس هرگز جدا شدن دیگران از ما موجب وحشتمان نمی شود».(3)

بنابراین، وقتی زراره از امام صادق علیه السلام پرسید: اگر زمان غیبت حضرت مهدی بودم، چه کنم؟ حضرت فرمودند: نسبت به این دعای معرفت مداومت داشته باش: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی...».(4)

د) غیبت امام، به معنای ناشناس بودن ایشان است، همانند حضرت یوسف علیه السلام که «برادران یوسف آمدند و بر او وارد شدند. او آنان را شناخت ولی آن ها او را نشناختند». تا آنکه به اذن الهی «گفت: « (آری،) من یوسفم».(5)

ص: 83

ه-) طوری عمل نکنیم که با دیدن حضرت از او شرمنده شویم: «قالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ».

و) فرج، در پی صبرِ همراه با تقواست: «إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنین».

ز) حجت های الهی مظهر اسماء حسنای خدا و در پی سعادت و نجات ما هستند: (یوسف) گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان است!» امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز برای سعادت و نجات می آید نه برای کشتن! قهرِ او علیه ظالمان و مستکبران است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در امتم قیام می کند، خداوند او را برای فریادرسی مردم می فرستد».(1)

آیة منتخب(2)

هدایتگر هستی، ای علی! پس از من، هدایت یافتگان به واسطة تو هدایت می شوند».(1)

امام باقر علیه السلام دربارة آیة «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ..» فرمود:

رسول خدا بیم دهنده است و از ما(اهل بیت) برای هر زمانی، هدایتگری وجود دارد که به سوی آنچه که پیامبر خدا آورده است، هدایت می کند. سپس هدایتگران پس از رسول خدا، حضرت علی علیه السلام و بعد جانشینانش یکی پس از دیگری هستند.(2)

نکته ها

الف) ابتدای آیه به بهانه های واهی کافران اشاره می کند که با هدفِ تضعیف حق می گفتند: چرا آیه و معجزه ای بر او نازل نمی شود؟ (و این تعریضی بود به قرآن)

خداوند می فرماید: تو (از سوی خداوند)فقط انذار دهنده هستی (و آورندة چیزی هستی که او تو را مأمور به ابلاغ آن نموده است) و برای هر قومی هدایتگری وجود دارد یعنی یکی از سنت های مهمِ الهی این است « ما راه را به او (انسان) نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس!»(3)« تا پس از این پیامبران، حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند، (و بر همه اتمام حجت شود) و خداوند، توانا و حکیم است».(4)

ب) قطعاً «هادی» خداوند است؛ بنابراین، فرمود: بگو: «آیا هیچ یک از معبودهای شما، به سوی حق هدایت می کند؟! بگو: «تنها خدا به حق هدایت می کند!»(5) اما این

ص: 85

هدایت در عالم ماده، بر اساس حکمت الهی و حاکمیت نظام اسباب و مسببات(1) و ضعف در قابلیت قابل، به وسیلة واسطه های هدایت، یعنی حجت های الهی انجام می گیرد « و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، (مردم را) هدایت می کردند».(2)

همچنین فرمود: « الر، (این) کتابی است که بر تو نازل کردیم، تا مردم را از تاریکی ها (شرک و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان و عدل و آگاهی) به فرمان پروردگارشان در آوری، به سوی راه خداوند عزیز و حمید».(3)

ج) بر اساس آنچه که در آیة 35 سورة یونس آمده است،(4) این «هادی» کسی است که لحظه ای در گمراهی نبوده است و پیوسته تحت هدایت الهی قرار دارد، بنابراین به وسیله همان کسی تعیین می شود که مردم مأمور هستند تا از او پیروی کنند، همان که رسول را تعیین کرده و فرستاده است. به همین دلیل است که نفی و عدم پذیرش او به معنای ردّ خداست: «وَ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّه».

د) این آیة شریفه، دلالت می کند بر اینکه زمین هرگز از هدایت کننده ای که مردم را به حق هدایت می کند، خالی نخواهد بود که(این هادی) یا پیامبرِ بیم دهنده است و یا هدایت کننده ای غیر اوست که به امر و فرمان الهی هدایت می کند.(5)

ص: 86

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

39

حجر

36

تا 38

ظهور،

پایان مهلت ابلیس

40

نحل

1

ظهور،

امر الهی

41

=

33

و 34

ظهور

و رجعت

42

=

38

رجعت

آیه منتخب

روسیاهی برای ذغال می ماند.

ب) شیطان، خدا را و ربوبیت خدا را قبول داشت: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنی»، معاد را نیز پذیرفته بود: «إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ»؛ اما غرور و خودپسندی او سبب شد از توجه به حقیقت بازبماند و از اطاعت و فرمانبرداری حق سرپیچی کند.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

شیطان به خداوند گفت: پروردگارا! قسم به عزّتت اگر مرا از سجده به آدم معاف کنی، تو را طوری عبادت می کنم که تا به حال احدی این چنین عبادت نکرده باشد! حق تعالی فرمود: من دوست دارم آنگونه که خواسته ام اطاعت شوم (نه آنگونه که خود می خواهید). (1)

به همین دلیل است که اگر کسی پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم راه ولایت و امامتِ اهل بیت علیهم السلام را نپذیرد و در راهیِ که خدا و رسولِ او تعیین کردند، قدم نگذارد: «مات میتةً جاهلیه». هر چند شبها را به تهجد و روزها را به روزه و هر سال با پای پیاده حج گذارد و بین رکن و مقام شهید شود بوی بهشت به مشامش نخواهد رسید؛ چرا که راه ابلیس را پیموده است.

ج) بی اعتنایی به وسوسه های شیطان و نه گفتن به خواسته های او و لبیک گفتن به خواسته های خداوند، ارزش کار و درجه و مقام انسان را افزون می کند و به عبارت دیگر هرچه موانع بندگی خداوند و جاذبه های راه غیرِ خدا بیشتر باشد، ارزش و پاداش بندگی بیشتر خواهد بود.

د) دربارة اینکه پایان یافتن مهلت ابلیس به چه معناست؟ آیا حضرت مهدی او را خواهد کشت! یا امر به گونة دیگری خواهد بود، نمی توان اظهار نظر قطعی کرد.

ص: 89

شاید بتوان گفت مراد این است که با ظهور حضرت، و رشد عقلی بشر و نابودی مستکبران،(اعوان و انصار ابلیس) بازار او کساد می شود و این مانند مرگ و عذاب برای اوست؛ چنانچه در روایات آمده است که با بعثت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم، شیطان از شدت ناراحتی نعره زد، همچنین با طولانی کردن سجده یا ازدواج به موقع نوجوان و... او فریاد و نعره می زند. دیدن عبودیت و بندگی خالصانة خداوند، آن هم در گسترة جهانی، برای او کُشنده و ضجرآور است. والله العالم.

ص: 90

حاشیه ها و غفلت از...(22) آیة «ان شاء الله»(23 و 24)، با چه کسانی نشست و برخاست داشته باشیم؟(28)، مستی مال و ثروت!(35)، این دیگر از کجا پیدایش شد!؟(49)، دشمن را دوست گرفتن!؟(50).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

43

اسراء

تمام

سوره

مهدی

یاوران

44

=

4

تا 6

زمینه سازان

45

کهف

65

به بعد

غیبت

و آثار وجودی حجت غایب

آیة منتخب(1)

سوی خدا از اهل بیتم برای مردم خواهند بود. (برای امر امامت) به پا می خیزند اما مورد تکذیب و ظلم پیشوایان کفر و گمراهی قرار می گیرند، پس کسی که ولایت و پیروی آنان را داشته باشد و آنان را تصدیق نماید، او از من و با من خواهد بود و (در قیامت)مرا ملاقات خواهد کرد. آگاه باشید کسی که به آنان ظلم کند و آن ها را تکذیب نماید، او از من و با من نیست و من از او بیزارم.(1)

امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:

ای فضیل! امامِ خودت را بشناس که اگر امامت را شناختی این امر(فرج و ظهور) جلو بیافتد یا عقب بیافتد، ضرری متوجه تو نخواهد شد و کسی که امامش را بشناسد و پیش از اینکه صاحب این امر قیام نماید، بمیرد مانند کسی خواهد بود که در لشکر ایشان حضور داشته باشد. نه! بلکه مانند کسی است که زیر پرچمش باشد و بلکه مانند کسی است که در رکاب رسول خدا به شهادت رسیده باشد.(2)

ایشان همچنین فرمود: «مراد از«بِإِمامِهِمْ» امامی است که پیش رویشان است و او قائم اهل زمانش می باشد(یعنی مراد، امامی است که از سوی خداوند برای آنان قرار

ص: 93

داده شده است».(1)

نکته ها

الف) هر انسانی باید ببیند در این دنیا دنباله رو چه کسی است؟ و چه کسی را امام و مقتدای خود قرار داده تا در قیامت پشت سر او باشد و جایی برود که امامش می رود. بنابراین، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

خوشا به حال کسی که قائم اهل بیتم را درک کند(زمان ظهورش باشد) در حالی که در دوران غیبت و پیش از ظهورش به او اقتدا کرده باشد... او از همراهان و دوستان و گرامی ترین امتم در روز قیامت نزد من خواهد بود.(2)

ب) آنچه سبب می شود عده ای بلغزند و از امامِ حق، فاصله گرفته و دنباله رو امام دیگری غیر از آنچه که خداوند قرار داده است، قرار بگیرند می تواند یکی از امور زیر باشد:

1. امام حق، در پی رشد و تربیت ما و درمان درد های ماست و در راه رشد و درمان، طبیب بر اساس میل و خواست ما، نسخه نمی نویسد! (بر خلاف طبیب نماها).

امام علی علیه السلام در این باره می فرماید:

سوگند به خدا «عقیل» برادرم را دیدم که به شدت فقیر شده بود و از من می خواست که یک مَن از گندم های شما را به او ببخشم. کودکانش را دیدم که از گرسنگی موهایشان ژولیده و رنگشان بر اثر فقر دگرگون گشته، گویا صورتشان با نیل رنگ شده بود.«عقیل» باز هم اصرار کرد... (اما من برای بیداری و هشداریش)آهنی را در آتش گداختم، سپس آن را به بدنش

ص: 94

نزدیک ساختم، تا با حرارت آن عبرت گیرد، ...به او گفتم: هان ای «عقیل» ...تو از این رنج می نالی و من از آتشِ سوزان نالان نشوم؟ از این سرگذشت، شگفت آورتر داستان کسی است که نیمه شب ظرفی سرپوشیده پر از حلوای خوش طعم و لذیذ، به در خانة ما آورد،...به او گفتم: ...از راه آیین خدا وارد شده ای که مرا بفریبی... به خدا سوگند اگر اقلیم های هفتگانه با آنچه در زیر آسمان ها است به من بدهند که خداوند را با گرفتن پوست جوی از دهان مورچه ای نافرمانی کنم، هرگز نخواهم کرد و این دنیای شما از برگ جویده ای که در دهان ملخی باشد، نزد من خوارتر و بی ارزشتر است.(1)

اما معاویه اطرافیان خود را با کیسه های درهم و دینار به سوی خود می کِشاند و آنگونه که مردم می پسندیدند، نسخه می پیچید!

2. شیفتة قدرت و مال دنیا بودن. آنچنان که طلحه و زبیر را از امام خود جدا کرد و کوفیان را در برابر امام قرار داد.

3. بی بصیرتی و جهل به مقام و منزلت و عصمت امام. آن چنان که خوارج را از امام خویش بازداشت.

یعنی به جای اینکه امام را معیار و شاخصِ حق و باطل بدانیم، بخواهیم کار او را با فکر و عقل خود بسنجیم! و توقع داشته باشیم که امام آنگونه که ما تشخیص داده ایم، عمل کند.

ج) کسی که امام تعیین شده از سوی خداوند را نپذیرد و او را امام نبیند، در روز قیامت کور وارد محشر می شود: «وَ مَنْ کانَ فی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبیلا» و قطعاً اهل جهنم خواهد بود و حدیث متواترِ «مَنْ مَاتَ وَ لَا یَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّه» ناظر به همین آیه است.

ص: 95

آیة منتخب(2)

سرّی است از اسرار او و غیبی است از غیب الهی و آنگاه که دانستیم خدای بزرگ حکیم است پس باید بپذیریم که همه کارهایش حکمتی دارد، هر چند جهت و دلیل آن را ندانیم.(1)

نکته ها

الف) غیبت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، به غیبت حجت های الهی علیهم السلام تشبیه شده است و می دانیم که غیبتِ آنان به معنای «ناشناس بودنِ» ایشان بود، همان طور که «برادران یوسف علیه السلام (در پی موادّ غذایی به مصر) آمدند و بر او وارد شدند. او آنان را شناخت؛ ولی آن ها او را نشناختند»(2) حضرت خضر علیه السلام نیز به صورت ناشناس در میان مردم مأموریت های الهی خود را انجام می داد.

دربارة امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده است که «مردم او را می بینند؛ ولی نمی شناسند».(3)

ب) از جلوه های عبودیت و بندگی خداوند، تسلیم بودن در برابر خواسته های حکیمانة اوست که قطعاً خیر و صلاح بندگانش را در نظر گرفته است. فرمود: «در شگفتم از انسانی که تسلیم خداست. خداوند هر حکمی در حق او بکند برای او خیر

ص: 97

است؛ اگر (حکم کند) با قیچی قطعه قطعه شود، برایش خیر است و اگر(حکم کند) حاکم و پادشاه شرق و غرب عالم شود، برایش خیر است».(1)

وقتی امام حسن مجتبی علیه السلام با معاویه صلح کرد عده ای بر ایشان وارد شدند و به سرزنش او پرداختند. حضرت در پاسخ فرمود:

وای بر شما! نمی دانید، به خدا قسم آنچه را که انجام دادم، برای شیعیانم از آنچه که خورشید بر آن تابیده و غروب نموده است بهتر بود. آیا نمی دانید همانا من امام شما هستم که پیرویم بر شما واجب است؟ و به تصریح رسول خدا، یکی از دو سرور اهل بهشتم؟ گفتند: بله. فرمود: آیا نمی دانید همانا خضر وقتی کشتی را سوراخ کرد و دیوار را ساخت و پسر بچه را کشت، این کار مورد خشم حضرت موسی علیه السلام قرار گرفت؛ زیرا حکمت آن را نمی دانست در حالی که این کارها نزد خدای تعالی از روی حکمت و درست بود(و همة این کارها به حکم الهی بود؟!).(2)

ج) از نشانه های مؤمن این است که دغدغة او فقط دو چیز است:

1. شناخت درستِ وظیفه؛

2. عمل با جدیت و خالصانه به وظیفه.

سپس «هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند

ص: 98

متوکلان را دوست دارد».(1)

د) غیبتِ حجّت و ولی خدا، هرگز با کار و تلاش و خیر و برکت داشتن منافات ندارد، همان طور که حضرت خضر علیه السلام با وجود غیبت و ناشناس بودن، گاهی در دریا و گاهی در خشکی، گاهی به داد دنیای مردم و گاهی به داد دین مردم می رسید.

امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز به عنوان حجّت خدا لحظه ای آرام و قرار ندارد و در پی انجام مأموریت های الهی خود می باشد بلکه می توان گفت هر خیر و برکتی هست به یمن وجود و تلاش اوست که واسطة فیض الهی است و هر سال «فرشتگان و روح در آن شب(قدر) به اذن پروردگار خود برای (تقدیر) هر کاری نازل می شوند».(2) و همه امور عالم به اذن خداوند متعال به خلیفه و حجّتش سپرده می شود.

ه-) نکته دارای اهمیت در اینجا این است که حجّت خدا بر اساس میل و خواست خود عمل نمی کند، بلکه مأمور خداوند است و مجری برنامه های حکیمانة اوست؛ لذا اینکه کجا به داد کسی برسد یا نرسد، براساس حکمت الهی است و یکی از اموری که در این رابطه تعیین کننده است نقش قابلیت قابل است. برای نمونه وقتی پدر و مادری دین و ایمان خود را به خدا سپرده اند و حسن عاقبت را صادقانه از او خواسته اند، اکنون در پی اجابت خواستة آن ها، هر آنچه که عاقبتشان را به خطر اندازد، به فضل و رحمت الهی از سر راه آن ها برداشته می شود؛ حتی اگر فرزند آن ها باشد و در عوض نعمتی به آن ها داده می شود که هرگز با آنچه که داشتند، قابل قیاس نیست. همان طور که در ماجرای مطرح شده در سورة کهف، خداوند فرزند پسر این خانواده را از آنان گرفت و به جای آن فرزند دختری به آنان داد که از نسل او هفتاد پیامبر برخاستند و در پی راضی بودن به رضای معبودِ خود، خیر و برکتی بزرگ شامل

ص: 99

حالشان شد.(1)

در بیان نورانی از امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است: «ولی با دوری از گناه، تلاش، (در راه انجام وظیفه)، پاکدامنی و درستکاری مرا یاری نمایید».(2) کلام زیبای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز چنین است: «پس تقوای الهی را رعایت کنید و ما را در نجاتتان از فتنه ای که شما را در بر گرفته است، یاری کنید»(3) ناظر به همین حقیقت است؛ یعنی با رعایت تقوا و عمل به سفارش حجت های الهی، شایستگی خود را در بهره مند شدن از امداد و نصرت آن ها به دست آوریم.

و) حضرت موسی علیه السلام با هدف رشد و کمال نزد حضرت علیه السلام خضر آمد و « گفت: آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده و مایة رشد و صلاح است، به من بیاموزی؟» و قول داد«به خواست خدا مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری مخالفت فرمان تورا نخواهم کرد!» اما چرا در عمل این اتفاق نیفتاد؟

حضرت خضر علیه السلام در پایان سفر، پس از تشریح حکمت آنچه که انجام داده بود، گفت: «من آن (کارها) را خودسرانه انجام ندادم. این بود راز کارهایی که نتوانستی در برابر آن ها شکیبایی به خرج دهی!».

معنای این سخن این است که تصمیم پیروی از مأمور الهی با سنجش کارهای او با دانسته های خود و قرار دادن شاخصِ حق، در جای دیگر قابل جمع نیست.

مهم ترین پیام این بخش برای منتظران بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف این است که با ظهور

ص: 100

ایشان، این باور را جلوی چشم خود قرار دهند که «او با حق است و حق با اوست»(1) و معیار و شاخص حق را در خود امام ببینند نه در جای دیگر وگرنه مصداق این روایت قرار خواهند گرفت. «هنگامی که حضرت قائم قیام می کند، کسانی از ولایتش خارج می شوند که توقع این بود اینان جزء یارانش باشند».(2)

ص: 101

چه شیرین است سخن گفتن با محبوب(17 و 18)، شرح صدر، شرط موفقیت(25)، جایگاه حضرت هارون نسبت به حضرت موسی علیه السلام(29 به بعد)، با او به نرمی سخن بگویید!(42 تا 44)، شگفتا چه ایمانی!(71 تا 75)، خطر طغیان پس از نعمت(80 و 81)، و چه زود هر چه داشتند بر باد دادند و در آزمون انتظار مردود شدند!(85 به بعد)، عاقبت به خیری مهم ترین خواستة انسان مؤمن(96 و 97)، «وَ قَدْ خابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْما»(111)، چگونه می توان دوست را از دشمن تشخیص داد؟(120)، برخورد امروز من با تو، بر اساس برخورد دیروز تو با من است!(126).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

46

مریم

54

رجعت

47

=

75

و 76

انتقام

حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف

از دشمنان

48

طه

135

صراط

سَوی = حضرت قائم

آیة منتخب

ایشان توفیق یابد و مثل این آیه در کتاب خدا آیة «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی»(1) است؛ یعنی کسی که به ولایت ما هدایت یابد».(2)

نکته ها

الف) انتظار ویژگی بشر است، همه چشم به راه رسیدنِ به مقصود خود هستند و هر کسی خود را حق و بقیه را باطل می داند «امّا آن ها کارهای خود را در میان خویش به پراکندگی کشاندند و هر گروهی به راهی رفتند (و عجب اینکه) هر گروه به آنچه نزد خود دارند خوشحالند!»(3)دشمنان نیز با تلاش خود منتظر دست یافتن به هدف های خود می باشند.

اما بندگان صالح خدا و منتظران راستینِ موعود امت ها بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف با توجه به وعدة قطعی الهی براساس نابودی ظالمان و نجات مظلومان با همة وجود تحقق این وعده را باور دارند و سرانجام مشخص می شود چه کسی بر حق است و چه کسی باطل.

ب) خداوند، انسان را به این عالم آورده است که با اختیار خود حق را بشناسد و آن را دنبال کند، آنچه که مهم است، این است که مؤمنان نباید دربارة نابودی دشمنانِ حق و نزول عذاب از سوی خداوند شتاب کنند ممکن است ظلم ظالمان سال ها طول بکشد تا در پرتو آن:

- میزان تلاشی که آن ها برای مبارزه با ظلم می کنند، روشن شود؛

ص: 104

- صبر و استقامت مؤمنان سنجیده شود تا در سایة آن، به درجات والا برسند؛

- بر کافران اتمام حجت شود: «آن ها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت می دهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت می دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند و برای آن ها عذاب خوارکننده ای (آماده شده) است!»(1)

امام صادق علیه السلام فرمود:

به خدا قسم آنچه که به آن چشم دوخته اید(فرج) نخواهد آمد تا اینکه غربال شوید. نه، به خدا قسم آنچه که به آن چشم دوخته اید، نخواهد آمد تا اینکه خالص گردید. نه، به خدا قسم آنچه که به آن چشم دوخته اید، نخواهد آمد تا اینکه (خوب از بد) جدا شوید. نه، به خدا قسم آنچه که به آن چشم دوخته اید، نخواهد آمد مگر پس از ناامیدی! نه، به خدا قسم آنچه که به آن چشم دوخته اید، نخواهد آمد و تا اینکه آنکه بناست شقی شود، شقی شود، و آنکه قراراست سعادتمند شود، سعادتمند شود(یعنی در کورة حوادث و فشارهای دشمن، باطن ها آشکار شود.(2)

ج) یکی از اسرار غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، همین است که با سختی این دوران، منتظران راستین از مدعیان انتظار، شناخته شوند و مشخص شود: «مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی».

علی بن جعفر علیه السلام از برادرش، موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند که فرمود:

ص: 105

وقتی پنجمین از فرزند هفتمین غایب شد، بر شما باد بر حفظ دینتان. مبادا کسی دینتان را از شما بگیرد... همانا چاره ای برای غیبتِ صاحب این امر نیست تا اینکه افرادی که به او باور داشتند، از او بر می گردند. همانا این غیبت امتحانی است از سوی خداوند که بندگانش را با آن آزموده است.(1)

ص: 106

آتش یا لباسی از ابریشم!؟(19 تا 23)، آنان که با یاد خدا، دلهایشان از شدت اشتیاق می لرزد(34 و 35)، «وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُه»(40)، اگر قدرتی یافتید چه خواهید کرد؟(41)، نابینایی عیب نیست! کور دلی عار است(46)، او چه کرده و ما چه می کنیم!؟(65 و 66).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

49

انبیاء

95

رجعت

50

=

105

وراثت

صالحان

51

حج

39

اذن

الهی مبنی بر رویارویی با ظالمان

52

=

41

فراگیر

شدن عبودیت و بندگی در سرتاسر عالم

53

=

45

غیبت

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

54

=

60

عاشورا

و ظهور

55

=

65

امانِ

اهل زمین

آیة منتخب(1)

آخرالزمان هستند».(1)

از ایشان دربارة «عِبادِیَ الصَّالِحُون» پرسیدند، امام در پاسخ فرمود: «ما هستیم». همچنین از «لِقَوْمٍ عابِدین» سؤال شد، امام فرمود: «شیعیان ما هستند».(2)

نکته ها

الف) در این آیه، موضوع مژده و نوید ظهور و حکومت صالحان، با نهایت تأکید بیان شده است؛ زیرا که یکی از مهم ترین حربه های دشمنان مهدویت، ایجاد شک و تردید و تزلزل اعتقادی است.

در آیة 32 توبه تعبیرِ «وَ یَأْبَی اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَه»(3) در آیه 55 نور تعبیرِ «وَعَدَ اللَّهُ» و در آیة 5 قصص عبارتِ «وَ نُرید» آمده است. در این آیه با دو عامل تاکید یعنی «لَقَدْ» و استفاده از واژة «کَتَبْنا» که بیانگر قطعیت است(4) و یادآوری پیشگویی این حقیقت در کتاب های آسمانی بر قطعیت و حتمیت این وعده، تأکید شده است.

ب) واژة «الْأَرْضَ» به طور مطلق بیان شده و همة عالم را در برمی گیرد، و با توجه به نشانه های موجود در آیه(5) و تبیین روایی امامان معصوم علیهم السلام، جای هیچ

ص: 109

تردیدی باقی نمی ماند که در این آیه مژده حاکمیت جهانی صالحان به رهبری اباصالح المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مورد توجه و اهمیت است.

ج) به بیان برخی از بزرگان(1) تعبیر «ابا صالح» درباره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برگرفته از همین آیه است؛(2) چرا که امام و مقتدای عبادی الصالحون، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

د) «منتظرانِ مصلح، خود باید صالح باشند» کسی که در خانه یا محل کار یا... اهل ظلم است، چگونه می تواند یاور امام صالحان باشد؟! چنانچه امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که می خواهد از یاران حضرت قائم باشد باید منتظر باشد، و از گناه دوری کرده به اخلاق پسندیده عمل کند در حالی که چشم به راه ظهور او می باشد».(3)

اگر تحققِ این وعده تا کنون به تأخیر افتاده است، به همین دلیل است که «عبادی الصالحونِ» مورد نظر برای یک قیام و انقلاب جهانی تأمین نشده است؛ یارانی چون: مقداد، مالک اشتر، داوود رقی، هارون مکی، امام خمینی(ره)، یارانی چون اصحاب امام حسین علیه السلام که جان خود را در راه امام فدا کردن اما دغدغه آن ها این است که نکند کوتاهی کرده باشند! و آخرین جمله آن ها خطاب به مولایشان این است: «ای فرزند رسول خدا! آیا وفا کردم؟»(4)

ه-) در دوران غیبت، مادران؛ بالاترین نقش را در تربیت «مهدی یاوران» می توانند بر دوش بگیرند و قدم های بلندی در مسیر زمینه سازی ظهور بردارند.

و) بلاغ، به معنای پیام روشن است و پیام آیة 106 این است که تمام مطلب به طور روشن و شفاف برای شما بیان شد؛ اما گویا ما توجه لازم را در دریافت این پیام نداشته ایم: «إِنَّ فی هذالَبَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدین».

ص: 110

آیة منتخب(2)

است و مانند دو بالی است که سالکان إلی الله به وسیلة آن راه قرب الهی را طی می کنند و سعادت و رستگاری انسان به هر دو گره خورده است.

ب) امر به معروف و نهی از منکر به معنای پیوند سرنوشت انسان ها به یکدیگر است که همچون مسافران کشتی باید در سالم به مقصد رسیدن، یکدیگر را یاری کنند؛ این هشدار رسول بزرگ خداست که فرمود: «وقتی امتم امر به معروف و نهی از منکر را به هم بسپارند (از انجام ِ آن شانه خالی کنند)، باید آمادة جنگی با خداوند متعال باشند [در انتظار عذابی شدید باشند]».(1) مولا امیرالمؤمنین علیه السلام نیز دربارة اهمیت آن فرمود: «تمام اعمال نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون قطره ای در مقابل یک دریای پهناور است».(2)

ج) در طول تاریخ در تقابل حق و باطل، حجت های الهی در پی اقامة نماز و ایتاء زکات و احیاء ارزش ها و نابودی باطل قیام کردند، چنانچه در زیارت آنان می گوییم: «وَ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمُنْکَر»(3) و در مقابل، «آن ها(دشمنانِ حق) می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند».(4)

د) در تقابل نهایی حق و باطل، سرانجام دین مورد رضایت خدا بر سراسر گیتی حاکمیت پیدا می کند(5) و مدیریت جهانی عالم به دست «عِبادِیَ الصَّالِحُون» خواهد افتاد(6) و همة مستضعفان و مظلومان جهان، وارث مستکبران خواهند شد(7) و در نتیجه

ص: 112

«نماز را برپا می دارند و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند»؛ چرا که «پایان همة کارها از آن خداست».

ه-) از آنجا که سنت الهی بر این جاری شده است تا این وعدة الهی با خواستِ مردم محقق شود؛ بنابراین هر کسی باید در هر موقعیتی که قرار دارد، در اندازة توان شایستگی خود را برای یاری امام، با تلاش در جهت اقامة نماز، احیای زکات و امر به معروف و نهی از منکر ثابت کند و در خانه، محله، اداره و شهرِ خود این امر را به انجام برساند تا به فضل الهی با ظهور «بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف» وعدة «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»(1) تحقق یابد.

ص: 113

28)، از نگاه آغاز می شود(30 و 31). آیة حجاب(31)، ازدواج آسان و سفارش الهی(32)، عفت و پاکدامنی راهِ سعادت دنیا و عقبی(33)، آیة نور و تجلی نور خدا بر روی زمین(35 تا 38)، سراب(39)، ما سمیعیم و بصیریم و هشیم - با شما نامحرمان ما خامشیم(41)، وصفش خیره کننده است تا چه رسد به خودش!(55).

پایان بخش این جزء 20 آیه از سورة فرقان است:

شاخص تشخیص حق از باطل(1)، چه بی راهه می روند! (3 تا 5)، تو فقط اراده کن و بخواه(16).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

56

نور

35

ویژگی

حضرت(کوکب درّی)

57

=

53

اصحاب(کیفیت

اطلاع از ظهور امام)

58

=

55

وعدة

حاکمیت توحید ناب بر سراسر عالم

آیة منتخب

ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش تبدیل می کند، آنچنان که فقط مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند، آن ها فاسقانند)).

امام سجاد علیه السلام بعد از تلاوت این آیه شریفه فرمود:

به خدا قسم آن ها شیعیان ما اهل بیت هستند. خداوند به دست مردی از ما اهل بیت که او مهدی این امت است، این کار را انجام خواهد داد و او همان کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می گرداند تا مردی از خاندانم که همنام من است، امور را برعهده گیرد و زمین را پر از عدل و داد نماید همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.» (یعنی عدالتش همة عالم را فرا می گیرد آنگونه که ظلم همه جا را فراگرفته است).(1)

امام صادق علیه السلام: «این آیه دربارة حضرت قائم و اصحابش نازل شده است».(2)

نکته ها

الف) آنچه را خداوند وعده داده باشد، قطعاً واقع خواهد شد؛ زیرا که خلف وعده نقص است و نقص در خداوند راه ندارد. به همین دلیل فرمود: «إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمیعادَ».(3)

ب) تعبیر «وَعَدَ اللَّهُ» و ورود لام قسم بر سر افعالِ آیه، و نون تاکید ثقیله در

ص: 116

پایان آن، همگی بیانگر اهمیت و حتمیت استخلاف و حاکمیتِ جهانی کسانی است که خیر و صلاح بر بینش، گفتار و کردار آن ها حاکم است.

ج) مراد از تمکین دین، فراگیر شدنِ دین و جامة عمل پوشیدن احکام و دستوراتِ آن، در گسترة جهانی است و در بیان صاحب مجمع البیان مراد از آن، همان «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه» است که در آیة 33 توبه مطرح شد.(1)

د) منظور از دین مورد رضای خدا همان اسلام است که در روز غدیر کامل شد: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا»؛(2) یعنی اسلامی که تکلیف ادامه و بقای آن به وسیلة همان کسی تعیین می شود که حکمِ بعثت و آغاز آن به دست او بود و جانشینِ رسول را همان کسی تعیین می کند که خودِ رسول را فرستاد.

ه-) تعبیر «لَیُبَدِّلَنَّهُمْ» بیانگر شدت فشار و ظلم مستکبران در دوران غیبت به مؤمنان است و نکره بودن «أَمْناً» مفیدِ برقراری امنیت مطلق و همه جانبه است، یعنی امنیت مادی، معنوی، شغلی و... .

و) هدف نهایی ظهور، حاکمیت توحید ناب و خالص است: «یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً» که در پرتو آن خیر و برکت مادی و معنوی همه را در بر می گیرد و بشر می تواند تا اعلی علیین پر بکشد، البته جبر حاکم نمی شود؛ بنابراین فرمود: «وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون».

ص: 117

خبری می شنویم باید..(27)، چه رازی در این امتحان نهفته بود؟(35)، به راستی چه چیزی عامل هدایتش شد؟(44)، کلید رحمت(46).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

59

شعراء

4

ندای

آسمانی

60

=

21

دلیل

غیبت

آیة منتخب

امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش فرمود: «به خدا قسم این( نداء آسمانی به اسم حضرت قائم) در قرآن روشن است: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ...».(1)

همچنین فرمود: «برای حضرت قائم پنج نشانه وجود دارد: ظهور سفیانی، یمانی، ندای آسمانی، کشته شدن نفس زکیه و خسف در (منطقة) بیداء».(2)

نکته ها

الف) هر حقیقتی، آیه و نشانه ای دارد؛ همة موجودات آیت وجود خدایند. معجزه، آیت و نشانه حقانیت صاحبِ آن و بندگی خدا نشانة هدایت و گناه نشانه گمراهی است.(3) ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز از این قاعده مستثنی نیست. آن هم پس از مدتی بسیار طولانی که از غیبت او می گذرد و صدها نفر در این زمان ادعای مهدویت داشته­اند، به طور طبیعی اقتضای حکمت این است که خداوند حکیم برای این امر، نشانه هایی روشن قرار دهد. یکی از نشانه های حتمی ظهور، ندای آسمانی است که در این آیة شریفه با توجه به روایات فراوان اشاره شده است.

ب) بر اساس روایات، این ندا در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در همان سالی که قرار است ظهور محقق شود، به وسیلة جبرئیل انجام می شود و همة مردم عالم، هر کس به زبان خود آن را می شنود.(4)

ج) زرارة بن اعین به امام صادق علیه السلام می گوید: من در قضیة حضرت قائم در شگفتم، چگونه ممکن است با آن عجایب(معجزات) که دیده می شود، مانند خسف در

ص: 120

بیداء و ندای آسمانی، کسی پیدا شود و با ایشان بجنگد؟! حضرت در پاسخ وی فرمود: «شیطان آنان را رها نمی کند تا اینکه ندا دهد ندایی شبیهِ به آن، با هدف ایجاد تردید».(1)

د) یکی از موضوعات مهم در آخرالزمان، پیچیدگی تقابل حق و باطل در این دوران است؛ چرا که با پیشرفت علم و تکنولوژی و سوء استفاده دشمن از این ابزار، موضوع جابه جایی حق و باطل و ایجاد شک و تردید در حق، بسیار پیچیده شده است تا جایی که می توان گفت دشمن با ابزار فوق مدرن ندای آسمانی را شبیه سازی می کند و عده ای را در تشخیص حق به مشکل دچار می کند.

ه-) وقتی مفضل بن عمر دربارة همین موضوع یعنی مشکلِ تشخیص حق از باطل گریه می کند و راه چاره می جوید، امام صادق علیه السلام نگاهی به خورشید می اندازد و می فرماید: «به خدا قسم امر ما از این خورشید واضح تر است».(2)

یعنی اگر مشکلی باشد، از خود ماست. ضعف معرفت، حبّ دنیا به ویژه ریاست طلبی، مال حرام و مانند این امور ممکن است ما را از امام خود جدا کند.

ص: 121

سفر با هدف مبدأ و معادشناسی(20)، نسل و ذریه ای پاک، پاداش دنیوی صالحان(27)، چه بی لیاقت!(33)، چه زیاد است عبرت ها و کم است عبرت گیرنده!(40).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

61

نمل

62

مضطرِّ

عالم

62

=

82

رجعت

63

=

83

رجعت

64

=

93

رجعت

65

قصص

5

نجات

مظلومان عالم و نابودی مستکبران

66

=

85

رجعت

آیة منتخب(1)

که با حضرت بیعت می کند و سیصد و سیزده نفر (از اصحاب خاص) نیز بیعت می کنند.(1)

همچنین فرمود: «و او(حضرت قائم) همان مضطرّی است که خداوند می فرماید: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ..» (این آیه) دربارة او و برای او نازل شده است».(2)

امام صادق علیه السلام می فرماید:

(این آیه) در بارة قائم از آل محمد نازل شده است؛ به خدا قسم او مضطرّ است، آنگاه که نزد مقام(حضرت ابراهیم) دو رکعت نماز گزارد و خدا را بخواند، پس او را اجابت نماید و سوء (گرفتاری و ظلم) را برطرف کند و خداوند او را خلیفه و جانشین خود بر زمین قرار می دهد.(3)

نکته ها

الف) گرچه خداوند دعای همه را- هر گاه شرایطش جمع باشد- اجابت می کند؛ ولی در این آیه مخصوصا روی عنوان «مضطر» تکیه شده است، به این دلیل که یکی از شرایط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب بکلی برگیرد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلی را به دست او ببیند، و این درک و دید در حال اضطرار دست می دهد.

درست است که عالم، عالم اسباب است، و مؤمن نهایت تلاش و کوشش خود را

ص: 124

در این زمینه به کار می گیرد؛ ولی هرگز در جهانِ اسباب گم نمی شود، همه را از برکت ذات پاک او می بیند، «دیده ای نافذ و سبب سوراخ کن دارد که اسباب را از بیخ و بن بر می کند» و در پشت حجاب اسباب ذات «مسبب الاسباب» را می بیند و همه چیز را از او می خواهد. آری، اگر انسان به این مرحله برسد، مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است.(1)

ب) قطعاً دعای امام زمان تمام شرایط اجابت را دارد؛ اما تا مردم به طور حقیقی خواهان این امر نباشند، خداوند اذن ظهور نخواهد داد چنانچه در روایت آماده است: «و اگر پیروان ما که خداوند آنان را برای پیرویش موفق سازد، از روی شناخت و صادقانه در وفای به عهدی که بر آن هاست متحد و یکدل می شدند، برکت دیدار ما از آنان به تأخیر نمی افتاد و در سعادت مشاهده(ظهور) ما شتاب می شد».(2)

ج) آنگاه که مردم با آگاهی از خسارت های جبران ناپذیر غیبت و ظلم و ستم مستکبران، مضطرانه خدا را خواندند و فرج را خواستار شدند، حجت و ولی خدا با حالت اضطرار دست به دعا بر می دارد و بر طرف شدن سوء(غیبت) را از درگاه ایزد منان می خواهد، آنگاه فرمان «قُم بِاذنِ الله» صادر می شود.

د) بر خواص جامعه به ویژه حوزویان لازم است با تقویت و تعمیق شناخت مردم دربارة امام و به تصویر کشیدن خسارت های مادی و معنوی غیبت حجت خدا، در راه تعجیلِ فرج قدم های بلندی بردارند تا هرچه زودتر تحقق وعدة الهی را شاهد باشیم که «وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ».

ص: 125

آیة منتخب(2)

عده ای از آن ها عزت می­بخشد و عده­ای دیگر را ذلیل می کند».(1)

ب) رجعت بارها در امت های گذشته اتفاق افتاده است(2) و بر اساس روایت مشهور نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، هر آنچه که در امت های پیشین اتفاق افتاده در این امت هم واقع خواهد شد(3) مگر اینکه دلیل معتبری بر استثناء آن رسیده باشد و دربارة رجعت نه تنها دلیلی بر نفی آن وجود ندارد، بلکه دلایل متواتری بر اثبات آن موجود است.(4)

ج) یکی از آیاتی که به روشنی بر وقوع رجعت در امت اسلام دلالت دارد، آیة بالاست. برخی از شواهد این استدلال عبارت است از:

1. «مِن» در آیه تبعیضیه است و دلالت بر حشر گروهی از هر امتی دارد که در این صورت نمی تواند به قیامت مربوط باشد.

2. مراد از «آیات» که مورد تکذیب اینان قرار گرفته، عام است و تکذیب حجت های الهی از جمله اهل بیت علیهم السلام و همچنین کتاب های آسمانی از جمله قرآن را در برمی گیرد؛ بنابراین امام صادق علیه السلام فرمود: «مراد از آیات، امیر المؤمنین و ائمه هستند».(5)

3. آیة قبل از این آیه، به «دابة الارض» مربوط است که بر اساس آنچه در تفاسیر و روایات آمده، از اشراط الساعه و نشانه های قیامت است و به قبل از قیامت مربوط می شود و در همین دنیا اتفاق می افتد. از سویی دیگر، در آیة 87 از نفخ صور، پایان یافتن دنیا، برپایی قیامت و حساب رسی اعمال سخن به میان می آید. طبعاً سیر

ص: 127

منطقی آیات می طلبد که آیة 83 به همین عالم مربوط باشد نه به قیامت.

4. قرآن برای تبیین آیات در آیة 44 سورة نحل ما را به بیان رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ارجاع می دهد و به حکم غدیر و حدیث ثقلین و ده ها حدیث دیگر، پس از ایشان اهل بیت بزرگوارشان این امر را برعهده دارند و در روایات بسیاری از امامان معصوم علیهم السلام به ارتباط این آیه با موضوع رجعت تصریح شده است.

د) در این آیة شریفه، به رجعت تکذیب کنندکان اشاره می شود و در آیات دیگر(1) و روایت های زیادی به رجعت خوبان نیز اشاره شده است؛ از جمله آیه «وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُون؛(2) و از قوم موسی، گروهی هستند که به سوی حق هدایت می کنند و به حق و عدالت حکم می نمایند».

مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام روایت می کند که امام فرمود:

حضرت قائم از پشت کوفه 27 مرد را خارج می کند (به اذن الهی آنان را زنده می گرداند)، پانزده نفر از قوم حضرت موسی علیه السلام کسانی که (قرآن می فرماید) «یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ» و هفت نفر از اهل کهف، یوشع بن نون(وصی حضرت موسی)، سلمان، ابادجانه انصاری، مقداد و مالک اشتر؛ پس اینان در محضر امام از یاران و حاکمان خواهند بود.(3)

ه-) دربارة فلسفه و حکمتِ رجعت، می توان امور زیر را برشمرد:

- تبیینِ حق با اقرار و اعتراف خودِ ظالمان؛

- مجازات سخت ظالمان و به تصویر کشیدن عاقبت ظلم و ستم تا راهی برای

ص: 128

عینیت بخشیدن به عدالت باشد؛

- قدرت­نمائی حق؛

- مدال عظیمِ یاری امام، برای منتظران واقعی؛

- شفای دل اهل ایمان؛(1)

- فراهم شدن زمینة رشد و تعالی و تقرب الی اللّه برای مؤمنانی که به دلیل ظلم ظالمان، از دسترسی به معصوم محروم بوده اند.

و) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم راه دست یابی به چنین توفیق والایی را این چنین بیان کردند: «ای سلمان! تو و امثال تو و کسانی که از روی حقیقت شناخت ولایتِ آنان(جانشینانم) را داشته باشد، همة آنان را خواهید دید»(2) یعنی در دوران رجعت, توفیقِ رجعت شامل حالتان خواهد شد و این حقیقت در بیان نورانی امام صادق علیه السلام چنین آمده است: سلمان سه ویژگی داشت اول اینکه خواستة مولایش امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب علیه السلام، را بر خواستة خود مقدم می داشت، دوم اینکه نیازمندان را دوست می داشت و آنان را بر ثروتمندان ترجیح می داد و سوم اینکه علم و عالمان را دوست می داشت.(3)

ص: 129

بنابراین، با آراستنِ خود به این صفات برجسته می توان امید داشت تا در زمره رجعت کنندگان قرار گیریم.

پروردگارا! اگر مرگ را که برای بندگانت یک امر حتمی قرار داده ای، میان من و آن حضرت جدایی انداخت، مرا از قبرم بیرون آور تا در حالی که کفنم را پوشیده و شمشیرم را از غلاف درآورده و نیزه ام را به دست گرفته ام در میان آن ها که در شهر حاضرند یا آنان که کوچ می کنند، قرار گیرم و دعوت کنندة آن حضرت را اجابت کنم.(1)

آیة منتخب(3)

اینان آل محمدر علیهم السلام هستند که پس از مشقتی که (از سوی مستکبران) خواهند کشید، خداوند مهدیشان را می فرستد و آنان را عزت و دشمنانشان را ذلت و خواری می بخشد.(1)

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علیه السلام و امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام نگاه کردند، گریستند و فرمودند: شما پس از من مستضعف خواهید شد. مفضل می گوید: به امام عرض کردم معنای(رسول خدا از این سخن) چیست؟ فرمود: معنای سخن حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم این است که شما پس از من امام هستید؛ خداوند می فرماید: «وَ نُرِیدُ أَنْ...» این آیه تا روز قیامت در ما جاری است(ائمه از ما خواهند بود).(2)

حکیمه خاتون می گوید:

وقتی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به دنیا آمدند، ایشان را به نزد پدر بزرگوارشان آوردم. حضرت فرمود: فرزندم سخن بگو! آنگاه به قدرت الهی(عیسی گونه) لب به سخن گشود و گفت: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُن...».(3)

ص: 131

نکته ها

الف) این آیه بیانگر سنت قطعی الهی براساس نجات مظلومان و نابودی ظالمان است که با تعبیر«وَ نُرِیدُ أَنْ..» که به ارادة تکوینی او ناظر است، نهایت تأکید دربارة قطعیت آن انجام شده است.

ب) مراد از «منّت»، عظیم و بزرگ بودن این نعمت است که در قرآن این تعبیر دربارة نعمت های بزرگی چون توحید(1)، وحی و نبوت(2)، نجات از عذاب(3) و رهایی مظلومان به کار رفته است. به عبارت دیگر، «أَنْ نَمُنَّ» یعنی «أَنْ نُنعِم نِعمةً عظیمة».

ج) مراد از مستضعفان در این آیه، بندگان صالح خدا و جوانمردانی هستند که به جرم پایبندی به حق و ارزش های والای انسانی مورد ظلم فراعنة زمان خود واقع می شوند و در رأس این مستضعفان، امیرالمؤمنین علیه السلام و بقیة اهل بیت علیهم السلام قرار دارند؛ زیرا حق مداران، فقط به حق و حفظ آن می اندیشند و در این راه، از مال و جان خود نیز می گذرند. چنانچه امیرالمومنین فرمود:« برای اینکه حق بماند، پس صبر نمودم در حالی که گویا خاری در چشم و استخوانی در گلو دارم».(4)

طبعاً کسانی که به هیچ قانون و عهد و پیمانی پایبند نیستند و به چیزی جز حفظ مقام و موقعیت خود نمی اندیشند، در ظاهر به پیش می روند و قدرت را در دست می گیرند؛ اما خاتم اوصیاء، بقیةالله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف، از سوی خداوند مأموریت می یابد تا با پایان یافتن مهلت ظالمان، برخورد جهانی و فراگیر با آنان داشته باشد و ریشة آن ها را بخشکاند: «فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ».(5)

ص: 132

د) در دوران غیبت، باید پایبندی خود را به حق در عمل ثابت کنیم و تحت هیچ شرایطی از راه حق یعنی صداقت و امانت داری، عفت و پاکدامنی، رحم و مروت، به دست آوردن روزی حلال و یاری دین خارج نشویم، هر چند لازم شود در این راه هزینه بپردازیم و چه بسا از حق مسلم خود محروم شویم.

آنچه که مهم است این که ما به این عالم آمده ایم تا عبودیت و بندگی خود را در عمل ثابت کنیم و باید بدانیم که استقامت بر حق زیباترین بندگی است، افزون بر آن قطعاً سرانجام نیک ازآنِ پرهیزگاران است، همانطور که در روایت آمده است: «از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید که زمین از آن خداست و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است!»(1)

ص: 133

سورة سجده یا همان سورة «الم تنزیل» در ترتیب چینش سوره های قرآنی، اولین سوره از سوره های سجده دار است و با خواندن یا شنیدن آیه پانزدهم آن، سجده واجب می شود و این سوره را نمی توان در نماز خواند. سورة سجده سی آیه دارد و از جمله سوره های مکی است. برخی از موضوعات آن به شرح زیر است:

آیا از دست ملک الموت هم می توان گریخت(11)، چه دیر فهمیدند!(13)، پاداش بزرگ نماز شب(15 به بعد)، از آنان روی بگردان تا...(30).

سورة احزاب با 73 آیة مدنی است و یادآور یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام است، برای تلاوت و آموزش این سوره به خانواده فضیلت بزرگی بیان شده است، نمونه ای از موضوعات آن عبارت است از:

باید ها و نبایدها در اطاعت(1)، فرزند خوانده احکام فرزند را ندارد(4)، بهشت را به بها دهند نه به بهانه(7 و 8)، زلزلة اعتقادی (11)، غربالی برای تشخیص مؤمنان از منافقان(12 و 13)، یک صحنه و دو نگاه(آیه 12 و 22)، آفرین بر سبک بالان عاشق(23).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

67

لقمان

20

امام

غایب عجل الله تعالی فرجه الشریف

68

سجده

21

ظهور

امام و انتقام از ظالمان

69

=

30

=

آیه منتخب

عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدی وَ لا کِتابٍ مُنیر؛(1) آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان ها و زمین است مسخّر شما کرده، و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند!))

راوی از امام کاظم علیه السلام دربارة این آیه پرسید، حضرت فرمود: نعمت آشکار، امام آشکار است و نعمت پنهان، امام غایب است. راوی در ادامه پرسید: مگر کسی از ائمه غایب خواهد شد؟ حضرت فرمود: بله، شخص او از چشمان مردم غایب می شود؛ ولی یاد او از دل های مؤمنان غایب نمی شود. او دوازدهمین از ماست و خداوند هر سختی را برای او آسان و هر دشواری را برایش رام و گنج های زمین را برایش آشکار و هر دوری را نزدیک و هر گردنکشی را به دستش نابود می گرداند. او فرزند سرور کنیزان است که ولادتش بر مردم مخفی می ماند و ذکر نام او(م­ح­م­د) برایشان جایز نیست تا اینکه خداوند او را آشکار کند و زمین را پر از عدل و داد نماید آنگونه که از ظلم و ستم پر شده است.(2)

ص: 136

امام باقر علیه السلام فرمود:

نعمت آشکار، رسول خدا و معارف توحیدی است که آورد و نعمت باطنه، ولایت و مودت ما اهل بیت علیهم السلام است که عده ای آن نعمت آشکار را معتقد شدند؛ ولی نعمت پنهان را از دست دادند و خداوند این آیه را نازل کرد: «ای فرستاده (خدا)! آن ها که در راه کفر شتاب می کنند و با زبان می گویند: «ایمان آوردیم» و قلب آن ها ایمان نیاورده، تو را اندوهگین نسازند!»(1) پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هنگام نزول این آیه خوشحال شد؛ زیرا خداوند ایمانشان را جز با ولایت و محبت ما نمی پذیرد.(2)

نکته ها

الف) این آیه از دستة آیاتی است که ما را به تفکر و تعقل دعوت می نماید، آن هم در موضوع حیاتی و مهمی مثل خودشناسی که اساس همة معرفت هاست.(3)

ب) نوع دید و نگاه دین اسلام به انسان بسیار دارای اهمیت است. می فرماید: آیا در این موضوع اندیشیده ای که خداوند همة آنچه که در آسمان ها و زمین است را برای تو مسخَّر و رام کرده است؟! یعنی ای انسان! اگر تمام عالم در اختیار تو قرار داده شده است، آیا هیچ فکر کرده ای که تو برای چه آفریده شده ای؟!

ص: 137

ج) امام، نعمت است،(1) آن هم اساس و رأس همة نعمت ها که اگر کسی این نعمت را نشناسد، همة نعمت ها را از دست داده است؛ چرا که انسانیت ما و دست یابی به اهداف خلقتمان، در گرو بهره مندی از این نعمت عظمای الهی است. به همین دلیل شیعه و اهل سنت از حضرت رسول روایت کرده اند: «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّة».

آری، جز در پرتو قافله سالاریِ امام معصوم هرگز نمی توان در طی راه کمال و سیر الی الله موفق بود: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا سَبِیلَ اللَّهِ الَّذِی مَنْ سَلَکَ غَیْرَهُ هَلَک» و «یا بَابَ اللَّهِ الَّذِی لَا یُؤْتَی إِلَّا مِنْه».

د) انسان، در پرتو خودشناسی به جایی می رسد که در راه کمال و سعادت، نیازِ به وجود امام و اطاعت از ایشان را از وجود آب و هوا و نور خورشید ضروری تر و لازم تر می بیند و به تعبیر مرحوم کلینی، اضطرار به حجت پیدا می کند.(2)

اما با کمال تأسف، «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدی وَ لا کِتابٍ مُنیر» انسان ها کمتر به خود زحمتِ تفکر و تعقل را می دهند و بدون توجه به فطرت خداجوی و عقل و دانش خدادادیشان و غفلت از آموزه های وحیانی و رهنمودهای حجت های الهی، بی دلیل از راه حق روی بر می تابند و دنباله رو باطل می شوند.

ص: 138

چه گریز زیبایی!(9)، گم شده ات فقط و فقط پیش اوست(10)، مهم این است که تو هنرمند و شناگر خوبی باشی(12)، اگر این را می فهمیدیم دیگر غمی نبود(15)، صحنه ای که هیچ کس به دادت نمی رسد، حتی نزدیک ترین بستگانت (18)، عالِم کیست؟(28)، تجارتی سودمند که هرگز خسارتی در آن نیست(29 و 30)، جزءِ کدام یک از این سه دسته ای؟(32)، خوب گوش کن چه فریادی می شنوی!(37)، از ادعا تا واقعیت(42).

سورة یس یا همان قلب قرآن با 83 آیه از سوره های مکی است و اکنون برخی از موضوعاتش را به نظاره می نشینیم:

کسی که خودش بخواهد، می تواند از وحی و نبوت بهره ببرد و الا...(1 تا 11)، او که بود؟ و چه گفت؟(20)، ...

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

70

سبأ

51

نشانه های

ظهور، خسف

71

فاطر

41

خالی

نبودن زمین از حجت الهی

آیة منتخب

امام رضا علیه السلام می فرماید:

ما حجت های خدا در میان خلقش و جانشینانش در بین بندگانش و اُمناء او بر سرّش هستیم و ما حقیقت تقوا و ریسمان محکم و شاهدان خدا و ستون های (دینش) در بین مخلوقاتش هستیم. خداوند به وسیلة ما آسمان ها و زمین را نگه می دارد و به وسیلة ما باران نازل و رحمت منتشر می شود و زمین از قائمی از ما، چه آشکار و چه ترسان(غایب)، خالی نخواهد بود و اگر روزی از حجت خالی شود، با ساکنانش مضطرب (نابود) خواهد شد؛ همان طور که دریا اهلش را مضطرب می کند.(1)

نکته ها

الف) حکمت خداوند متعال در عالم ماده بر حاکمیت نظام اسباب و مسببات تعلق گرفته است؛ بنابراین، امام صادق علیه السلام فرمود:

خداوند امتناع نموده از اینکه امور را جاری کند مگر به وسیلة اسباب، پس برای هر چیزی سببی قرار داد... کسی که این سبب (و واسطه) را بشناسد، خدا را شناخته و کسی که به آن جاهل باشد، (در واقع) جاهل به خداست. آن سبب، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ما (اهل بیت) هستیم.(2)

همان طور که در هر خانه، واسطه رساندن مایحتاج اهل آن، پدر خانه است، مشیت

ص: 141

خداوند بر این تعلق گرفته است که فیض او در خانة عالم دنیا به وسیلة این واسطه افاضه شود.

ب) از سوی دیگر، چون عالم ماده در نهایت محدودیت و ضعف است و خداوند بی اندازه و در نهایت علو و رفعت است، چاره ای جز واسطه نیست. از همین رو فرمود: «بگو: (حتی) اگر در روی زمین فرشتگانی (زندگی می کردند، و) با آرامش گام برمی داشتند، ما فرشته ای را به عنوان رسول بر آن ها می فرستادیم!»(1)

همانطور که به دلیل قدرت زیاد نیروگاه برق و محدودیت وسایل برقی، واسطه ای به نام ترانس قرار داده می شود.

ویژگی واسطه بین زمین و آسمان و خالق و مخلوق، این است که از سویی در نهایت عظمت و کمال است و کامل ترین ومقرب ترین موجود نسبت به خداوند است؛ بنابراین می تواند به طور مستقیم کسب فیض نماید و از سوی دیگر، چون مخلوق و محدود است، می تواند با مخلوقات دیگر ارتباط برقرار کند.

ج) هم اکنون واسطة فیض الهی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است و منتظرانش در فراق او این چنین زمزمه می کنند: «أَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ».(2)

ص: 142

مَرْحَباً بِهِم»(59)، خودپسندی او را زمین زد!(76).

سورة زمر با 75 آیة مکی است و دور محور اعتقادات می چرخد، نمونه ای از موضوعات آن عبارت است از:

عبادت غیر خدا به هر انگیزه ای که باشد، باطل است(3)، عجب کم ظرفیتیم، زود خود را گم می کنیم(8)، مراد از علم(99)، این کاخ های چند طبقه ازآن کیست؟(20).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

72

ص

17

به

«قدرت مطلق امام مهدی» تأویل شده است

آیة منتخب

منبر کوفه فرمود: «در پیش روی شما فتنه های تاریک، کور و گرفته ایست که فقط «نُومة» از آن نجات می یابند. پرسیدند: «نومه» چه کسانی هستند؟ فرمود: کسی که مردم را می شناسد؛ ولی مردم او را نمی شناسند و بدانید همانا زمین از حجتِ خدای بزرگ خالی نمی ماند ولی خداوند به سبب ظلم و ستم مردم و گناهانشان، او را از دیدگانشان پنهان می دارد و اگر لحظه ای زمین از حجت خدا خالی بماند، اهلش را فرو خواهد برد. حجت خدا مردم را می شناسد؛ ولی مردم او را نمی شناسند مانند حضرت یوسف که مردم را می شناخت ولی آنان او را نمی شناختند، سپس این آیه را تلاوت کردند: «یا حَسْرَةً عَلَی الْعِبادِ...».(1)

نکته ها

الف) از اساسی ترین دلایل غیبت حجت خدا، قدرناشناسی مردم است و بقیة موارد هم به همین دلیل باز می گردد؛ زیرا اگر مردم قدر اهل بیت علیهم السلام را دانسته بودند و راه غدیر را در پیش می گرفتند دیگر بنی امیه و بنی عباس و مانند آنان به قدرت نمی رسیدند تا خوف قتل اهل بیت علیهم السلام در میان باشد و یکی پس از دیگری شهید شوند و برای حفظ جان آخرین ذخیرة الهی راهی جز غیبت نماند!

بنابراین فرمود: «این، به دلیل آن است که خداوند، هیچ نعمتی را که به گروهی داده تغییر نمی دهد، جز آنکه آن ها (با قدرناشناسی و کفران نعمت) خودشان را تغییر

ص: 145

دهند».(1)

ب) قدر حجت الهی را ندانستن و پیروی نکردنِ از وی، چیزی جز ندامت، برایمان نخواهد داشت: «یا حَسْرَةً عَلَی الْعِبادِ».

ج) تنها راه پایان یافتن غیبت، این است که بفهمیم «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُم» و با امامِ خود، عهد و عقد و بیعتی ببندیم که با مال و جانمان از او حمایت نماییم.

د) از مهم ترین راه های رسیدن به این حقیقت، این است که با اندیشیدن در خسارت های مادی و معنوی که امت اسلام و همچنین امت های دیگر، در اثر قدرناشناسی حجت های الهی تحمل کردند، بر بصیرت خود بیافزاییم تا بی قرار امام زمانمان شویم و راه را برای ظهورش هموار کنیم.

ص: 146

روزی که شاهدان به پا خیزند(50)، با چنین پروردگاری برخود ببالید(64)، شنیدنش لرزه به تن انسان می اندازد تا چه رسد به...(71)، آیا داستان همة انبیاء در قرآن آمده است؟(78).

سورة فصلت و به عبارت دیگر سورة «حم سجده» دومین سورة سجده دار قرآنی با 54 آیه است و از جمله سوره های حوامیم به شمار می رود، از موضوعات آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

چرا علیه خودمان گواهی می دهید؟(21)، اگر این چنین باشید، فرشتگان بر شما نازل می شوند(30)، نیکوترین گفتار(33). آنچه که دشمنی را تبدیل به دوستی می کند(34)، در رویارویی با وسوسه های شیطان چه کنیم؟(36)، هرچه می خواهید انجام دهید؛ اما بدانید او به همة کارهایتان بیناست(40)، یک نسخه با دو ویژگی کاملاً متفاوت(44).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

73

زمر

69

عالَم

پس از ظهور

74

غافر

11

رجعت

75

=

51

رجعت

آیه منتخب

روشن می شود)).

امام صادق علیه السلام می فرماید: زمانی که قائم ما قیام کند، زمین به نور پروردگارش روشن می گردد، مردم از نور خورشید بی نیاز می شوند، شب و روز یکی می شود، تاریکی از میان می رود، انسان هزار سال عمر می کند، هر سال برای او فرزند پسری به دنیا می آید...به فرزندش لباس می پوشاند، پس هرچه او بزرگ می شود، لباس هم بزرگ می شود و به هر رنگی که بخواهد در می آید.(1)

نکته ها

الف) بسیاری از آیات قرآن به قیامت ناظر است؛ اما با وجود این، بر اساس روایات به ظهور و رجعت نیز ناظر می باشد. سرّ آن را مرحوم علامه طباطبایی در المیزان تبیین کرده است: ظهور، رجعت و قیامت از یک جهت با هم وجه اشتراک دارند و از جهت دیگر با هم متفاوتند: اشتراک آن ها در تجلی و ظهور و غلبة حق و آشکار شدن واقعیت ها است و اما در شدت و ضعفِ این ظهور و بروزِ حق، با هم متفاوت هستند. تجلی حق در رجعت، بیش از ظهور است و در قیامت به اوج خود می رسد.(2)

ب) امام جلوة نور خدا و مظهر کامل اسماء و صفات حسنای اوست؛ بنابراین در آیة نور می فرماید: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض... فی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَع...»(3) در منابع زیادی آمده است که مردی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسید: مراد از این خانه ها چیست؟(خانه چه کسی است؟) حضرت فرمود: خانة پیامبران. ابابکر (با اشاره

ص: 149

به خانة حضرت علی) پرسید: این خانه نیز از همان خانه هاست؟ فرمود: بله! بلکه از برترین آن هاست.(1)

اکنون می توان سرّ آغاز دعای عهد را با جملة «اللَّهُمَ رَبَ النُّورِ الْعَظِیمِ...أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ» دریافت.

ج) با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و حاکمیت تمام عیار توحید بر سراسر عالم، قطعاً وضعیت عالم دگرگون خواهد شد، آن چنان که شاید امروز نتوانیم به درستی آن را درک کنیم. قرآن می فرماید: «و اگر اهل شهرها و آبادی ها، ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را بر آن ها می گشودیم».(2)

مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) در این باره می فرماید:

... آن وقت است که استعدادهای انسان ظهور خواهد کرد. هنوز این دانشی که بشر تا امروز پیدا کرده، در برابر استعدادهایی که خدا در وجود بشر گذاشته، صفر است. من، شاید یک وقتی گفته باشم و شما شنیده باشید. دانشمندانی که در این رشته های علمی متخصّصند و با همین واقعیت های واقعی و علمی سر و کار دارند، این نظریه را داده اند و این واقعیّت را کشف کرده اند که در وجود انسان، [توآن هایی است که هنوز استفاده نشده است.] اگر بشر بتواند پنجاه درصد از استعداد تمرکز را مورد استفاده قرار دهد، تمام این وسائل ارتباطی که در دنیا هست، بیکار و بیهوده می شود! ... امّا اگر آن پنجاه درصد از نیروی تمرکزی که در شما است، به کار بیافتد، می توانید با آن طرف دنیا، بدون این ارتباطات

ص: 150

تماس بگیرید و با هر کسی که می خواهید، در آن سوی کرةِ زمین حرف بزنید، فکرتان را بگویید، فکر او را تحویل بگیرید! این، نیروی انسان است! ما، این نیروها را کشف نکرده ایم! از این قبیل نیروها در وجود بشر زیاد است: «وَ فِیکَ انْطَوَی الْعَالَمُ الْأَکْبَر» این عالَمِ اکبر، آن روز باید بروز پیدا کند، و روز ظهورش، آن وقت است... .(1)

د) آری، در دوران غیبت نیز به میزانی که ایمان قوی­تر و عمل صالح و خالصانه تری داشته باشیم، خانه و جامعة ما را خیر و برکت و رحمت بیشتری در بر خواهد گرفت.

ص: 151

آداب سفر(13)، اگر ضعف ایمان مؤمنان نبود، خانة کافران را از طلا و نقره قرار می دادم «وَ الْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقین» (33 تا 35)، اگر دلت از یاد خدا خالی شد، بدان...(36)، خط مشی مؤمنان(43 و 44)، آنان که ارزش را فقط در مال و ثروت می بینند!(51)، دوستان امروز، دشمنان فردا (67)، همه خوبی ها و لذت ها یک جا جمع شده!(70 و 71)، برخورد با جاهلان(89).

سورة دخان با 59 آیه از سوره های مکی است و آیات آغازین آن با سورة قدر هماهنگ است، برخی از موضوعات این سوره از این قرار است:

پس از دقیقة نود(12 و 13)، همه چیز را گذاشتند و رفتند، نه آسمان بر آن ها گریست و نه زمین!(25 به بعد)، هدفمند بودن خلقت(38 و 39)، غذای گنهکاران(43 به بعد).

سورة جاثیه با 37 آیه از سوره های مکی است و به موضوعات زیر می پردازد:

انجام خوبی ها، همه اش به سود خودت و ارتکاب بدی ها همه اش به ضرر خودت(15)، آیا مرگ و زندگی صالحان و فاسدان همانند هم است؟!(21)، مادی گرایان!(24)، نیم خیز و منتظر!(28)، اگر امروز او را فراموش کردی، فردا او نیز...(34).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

76

شوری

24

قیام

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

77

=

41

و 42

انتقام

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از ظالمان

76

=

45

خواری

دشمنان با قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

77

=

61

نزول

حضرت عیسی علیه السلام و قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

از نشانه های قیامت(تفاسیر اهل سنت)

78

=

66

ظهور

79

دخان

3

و 4

صاحب

شب قدر

ص: 153

آیة منتخب

این کتاب نزد اوست.(1)

نکته ها

الف) از مسلمات میان امت اسلام، نزول حضرت عیسی علیه السلام و اقتدای در نماز به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.(2) و این امر بیانگر برتری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نسبت به ایشانست.

ب) از اعتقادات مشترک میان امت اسلام و مسیحیت، نزول حضرت عیسی علیه السلام است و یکی از اسرار و حکمت های زنده نگه داشتن حضرت عیسی علیه السلام این است که با اقتدای به حضرت مهدی علیه السلام و دعوت از بشریت به ویژه جمعیت میلیاردی مسیحیت در ایمان آوردن به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سبب می شود تا بسیاری از مردم هدایت شوند و به وی ایمان آورند.

ص: 155

شیطان(25)، بزدلان(35)، بخل و کوته نظری(38).

سورة فتح نیز مدنی است و 29 آیه دارد. مسالة جلوگیری مشرکان از انجام عمره و ماجرای بیعت رضوان و صلح حدیبیه مطرح شده است و برخی از نکات مهم این سوره به قرار زیر است:

آرامشی بی مانند برای مؤمنان(4)، بیعت با خدا از راه بیعت با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم(10)، بیعت شجره و آثار و برکت های بی مانند(18 به بعد)، دین اسلام، دین واحد جهانی خواهد شد(28).

سورة حجرات یا سورة اخلاق و آداب از سوره های مدنی است و هجده آیه دارد. این سوره از نکته های اخلاقی لبریز است که برخی از آن ها به شرح زیر است:

آداب برخورد با حجت الهی(1 به بعد)، اگر کسی خبری برای شما آورد...(6)، اگر دو گروه از مؤمنان به جنگ با یکدیگر برخیزند، تکلیف دیگران چیست؟(10)، «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة»(10)، تمسخر، عیب جویی و دیگری را با لقب زشت صدا زدن جزء اخلاق رذیله است(11)، آیا حاضرید گوشت برادر مرده خود را بخورید؟ پس چرا...؟(12)، ملاک برتری انسان نزد خدا(13)، تفاوت اسلام و ایمان(14 به بعد).

سوره ق مکی است و 45 آیه دارد و دور محور معاد می چرخد، بخشی از مضامین این سوره به شرح زیراست:

دردی که هیچ دوایی ندارد(19)، آنگاه که باید باز بود، بسته بود!؟(22)، سیر شدی؟(30)، با چه قلبی آمده ای؟ منیب یا...؟(33).

سورة ذاریات مکی است و شصت آیه دارد، نمونه ای از موضوعات این سوره عبارت است از:

سحرخیزان(17 و 18)، مژده ای باور نکردنی!(28).

ص: 157

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

80

محمد

4

وضعیت

جهان پس از ظهور

81

فتح

25

دلیل

غیبت

82

=

28

حکومت

واحد جهانی اسلام

83

ق

41

و 42

ندای

آسمانی

آیة منتخب

نکته ها

الف) از زمان بعثت رسول صلی الله علیه و آله و سلم خدا تا پایان دنیا با عنوان دورة «آخرالزمان» یاد می شود که طبعاً هرچه زمان می گذرد و به قیامت نزدیک تر می شویم، اتصاف زمان به آخرالزمان پررنگ تر می شود.

ب) در روایت های زیادی برای ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و همچنین برپایی قیامت نشانه هایی بیان شده است، اولی را «علائم ظهور» و دومی را «اشراط الساعه» می نامندو نسبت بین این نشانه ها عموم و خصوص مطلق است، یعنی همه نشانه های ظهور، نشانه های قیامت هم به شمار می آید؛ ولی قیامت، نشانه های اختصاصی نیز دارد که پس از ظهور اتفاق می افتد و به ظهور ارتباطی ندارد.

ج) در روایت های فریقین، ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و نزول حضرت عیسی علیه السلام به عنوان اشراط الساعه و نشانه های قیامت بیان شده، البته این امر به این معنا نیست که ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در پایان دنیا اتفاق می افتد و با ظهور ایشان قیامت برپا می شود؛ زیرا پایان یک امر، نسبی است و بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و معجزة «شقّ القمر» نیز از نشانه های قیامت یاد شده است.(1) بر اساس روایات، دوران حاکمیت عدل جهانی یک دورة طولانی است.

مقام معظم رهبری(دام ظله) می فرمایند:

من، بارها این را گفته ام. بعضی خیال می کنند حضرت که آمدند، آخر دنیا است! نه، تازه شروع دنیا و شروع تاریخ بشریّت، آن وقت است! این مدّتی که از عمر بشریّت گذشته، چند هزار سالی است که بشر در این سنگلاخ ها و در این بیابان ها و کویرهای وحشت ناک، همین طور سینه خیز و با زحمت رفته تا خودش را به جادةِ اتوبانِ وسیعِ عریضِ آسفالته برساند و از آنجا

ص: 159

زندگی تاریخی خود را تازه شروع کند. آن جاده را حضرت افتتاح می کنند. حرکت تاریخی انسان، آن وقت است.(1)

د) در بیانات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم موارد زیادی از نشانه های مشترک بین ظهور و قیامت، بیان شده است که برخی از آن ها عبارت است از: ضایع کردن نماز، گرم شدن بازار دین فروشی، به دنبال خواسته های نفسانی بودن، تغییر ارزش ها( معروف، منکر و منکر معروف می شود)، ریاست زنان،(2) دروغ گویی زرنگی تلقی می شود، پرداخت زکات ضرر به شمار می آید، ظلم فرزندان به پدر و مادر، ورود زنان به همراه مردان به بازار کار، رواج ناشکری و کفران نعمت، فخرفروشی در لباس، شبیه شدن مردان به زنان و زنان به مردان، رواج ربا و رشوه، زیاد شدن طلاق، جاری نشدن حد، زیاد شدن ساز و آواز، به حج رفتن برای تفریح و تجارت و... .(3)

ص: 160

شکوهی!« فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلیکٍ مُقْتَدِرٍ»(55).

سورة الرحمن و به عبارت دیگر، سورة رحمت و نعمت از سوره های مکی است و 78 آیه دارد. جمله زیبای«فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» 31 بار در این سوره تکرار شده است. برخی از موضوعات آن به شرح زیر است:

برنامه ریزی دقیق و حساب شده برای کمال انسان پیش از خلقت انسان(1 به بعد)، همة هستی فرمانبردار حق است، پس تو هم این گونه باش(5 به بعد)، روزی که نمی توان جرم را پنهان کرد(41) .

سورة واقعه با 96 آیه مکی است و همانطور که از نامش پیداست، به واقعة سخت قیامت می پردازد و با تقسیم انسان ها به سه دسته، به بیان ویژگی های هر یک می پردازد که نمونه ای از موضوعات آن را در ذیل شاهد خواهید بود:

روزی که عده ای را سربلند و عدة دیگر را سرافکنده می کند(3)، در کدام دسته از این سه گروه قرار داریم؟(7 تا 10)، خوشگذرانی کار دستشان داد( 45)، توحید را در زراعت بنگر(63)، آیا دربارة آبی که می نوشید تا به حال اندیشیده اید؟(68)، چه قسم بزرگی!( 75)، غواصان دریای بی پایانِ معارف قرآن(77 به بعد)، امان از آن وقتی که به گلویمان برسد!(83).

سورة حدید از جمله سوره های «مسبحات»(1) است که 29 آیه دارد و مدنی است، این سوره آیاتی برای ژرف اندشان در بر دارد که می توان از موضوعات در آن به موارد زیر اشاره کرد:

خوبی و خوب بودن هر چه سخت تر باشد، ارزشمند تر است(10)، آنان که در گردنه های زندگی مانده اند، یاری کن تا...( 11)، روزی که فقط با نور می توان حرکت کرد، حال اگر...(12 تا 15)، پس کی می خواهی عوض شوی؟!(16)، مبدأ و معاد در

ص: 162

آیینة بهار(17)، شگفتا از این مقام وصف ناپذیر(19)، مسابقه ای با جایزة بی مانند(21)، حقیقت زهد(23)، آثار تقوا در همین دنیا(28)، مراقب باش تا راه به دست آوردن او را گم نکنی!(29).

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

84

الرحمن

41

ویژگی

دوران ظهور

85

حدید

16

وظایف

منتظران

86

=

17

احیاء

عالم با عدالت مهدوی

87

=

19

جایگاه

منتظران

آیة منتخب(1)

امام صادق علیه السلام می فرماید:

آیة «ألَمْ یَأْنِ...» دربارة مردم زمان غیبت نازل شده است و مراد از «امد» زمان غیبت است. سپس فرمود: آیا نشنیده ای قول خداوند را که می فرماید: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ..» یعنی با عدالت حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف آن را زنده می کند بعد مردنش به وسیلة ظلم و ستم پیشوایان گمراه. (1)

نکته ها

الف) تعبیر «أَ لَمْ یَأْنِ» که به معنای «آیا وقت آن نرسیده است» می باشد، در واقع گلایه و هشداری به امت اسلام است نسبت به وعده ای که به آنان داده شده است تا مبادا همان راهی را بروند که اهل کتاب رفتند: «فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُون».

ب) دلیل اینکه اهل کتاب و به عبارت دیگر «منتظران خاتم الانبیاء» با تحقق وعدة الهی نه فقط ایمان نیاوردند بلکه «هنگامی که این کتاب و پیامبری را که از پیش شناخته بودند نزد آن ها آمد، به او کافر شدند»(2) این موارد را می توان اشاره کرد:

- حسادت؛(3)

- دلبستگی و حرص شدید نسبت به دنیا؛(4)

- جهل دربارة معیار حق و باطل بودن حجت خدا و تعیین تکلیف برای او؛(5)

ص: 164

- برخورد ابزاری با دین و پذیرش سلیقه­ای آن و... ؛(1)

- خود برتر بینی و روحیة استکباری.(2)

ج) پیام آیه شریفه این است که ای «منتظران خاتم الاوصیاء»! شما مانند «منتظران خاتم الانبیاء» نباشید: «فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کَفَرُوا بِه».

بنابراین، باید یکی از مهم ترین دغدغه های منتظران، «آسیب شناسی جامعة منتظر» باشد و با عبرت گرفتن از جوامع منتظرِ پیشین، خود را از این آسیب ها در امان نگه دارند و با تمام وجود برای یاری امام خود آماده باشند.

د) در یک جمله می توان گفت که وظیفة منتظرانِ امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از دیدگاه این آیه، این است که «أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ» باشند، هرگز از یاد خدا و توجه به او و پیروی از آنچه که خداوند از آنان خواسته، غفلت نکنند، با تمام وجود مراقب باشند که توجه به جسم، آن ها را از توجه به روح و روان و توجه به دنیا، آن ها را از توجه به آخرت، و توجه به خَلقِ خدا و چشم و هم چشمی ها آن ها را از توجه به خالق خویش باز ندارد و حق محوری اساس کارشان باشد.

ه-) امام برای احیا، عمران و آبادی عالم می آید(یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها) و برخورد قهرآمیز او نیز علیه مستکبران و در جهت رهایی بشر و احیای عالم است. با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، دل هایی که با گناه و محبت دنیا مرده، با یاد خدا و معرفت توحیدی و بندگی خالصانه زنده و سرسبز می شود.

ص: 165

آیة منتخب(2)

است. عرض کردم: کدام آیه(در مورد ماست؟) فدای شما شوم! فرمود: قول خداوند که می فرماید: «وَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ...» سپس فرمود: به خدا قسم شما نزد پروردگارتان صادق و شهید گشته اید.(1)

راوی می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدای شما شوم! سنّم زیاد شده است(پیر شده ام) و استخوان هایم سست گشته و اجلم نزدیک شده است و می ترسم پیش از اینکه این امر(ظهور حق) را درک کنم، مرگم فرا رسد.حضرت به من فرمود: ای ابا حمزه! آیا نظرت این است که فقط هر کسی که (در راه خدا) کشته شود، شهید است؟ عرض کردم: بله فدای شما شوم. پس فرمود: ای ابا حمزه! کسی که به ما ایمان آورد و سخن ما را تأیید کند و منتظر امر ما باشد، همانند کسی است که زیر پرچم حضرت قائم کشته شود؛ بلکه به خدا قسم (مثل این است که) زیر پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم(کشته شود).(2)

نکته ها

الف) واژة «صِدِّیق» از ریشة صدق، صیغة مبالغه و به معنای کسی است که هرگز دروغ نمی گوید، و صدق برای او ملکه شده است و صداقت و راستی، اعتقاد،

ص: 167

نیت، گفتار و عملش را در بر گرفته است و با عملش، گفتارش را تأیید می کند.(1) «شُهَداءُ» جمع شهید و از مادة شهود و در لغت به معنای «حضور همراه مشاهده» می باشد و به دو معنی آمده است:

1. شاهد و گواه(2)

2. کسی که در راه خداوند جانش را تقدیم کند؛ چرا که در میدان مبارزه علیه باطل حضور می یابد و با جان فشانی خود حقانیت حق را تصدیق می کند.(3)

ب) قرار گرفتن تعبیر «الصِّدِّیقُونَ» وَ «الشُّهَداءُ» در کنار یکدیگر و مطلق بودنِ «أَجْرُهُمْ» و «نُورُهُمْ » بیانگر بزرگی جایگاه و اجر و پاداش افراد مورد نظر در آیة شریفه است.

ج) این آیة شریفه، از دو جریان سخن می گوید که در طول تاریخ

یکی، در پی احیای حق و عدالت و دیگری، به دنبال خاموش کردن آن بوده اند: جریان هابیل و قابیل، جریان حق و باطل، جریان مؤمنان و مستکبران.

در این میان، کسانی که زیر فشارهای سنگینِ مستکبران، تسلیم نمی شوند و با صبر و استقامت و با جان و مال خود به دفاع از حق بر می خیزند، «صِدِّیق» و «شَهید» خواهند بود و خداوند پاداش بزرگی برای آن ها در نظرگرفته است.

ه-) سخت ترین فشارها و تهدیدات بر مؤمنان، و بالاترین جاذبه های مادی در دور کردن آن ها از حق، در مصاف نهایی حق و باطل خواهد بود چه در دوران غیبتِ رهبر این قیام و چه در دوران ظهور او. بنابراین، باید مؤمنان در تشخیص درست و به موقع حق و در پایبندی به آن به داد یکدیگر برسند «یکدیگر را به حق سفارش کرده

ص: 168

و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نمایند!»(1)

به همین دلیل است که فرمود: «ای علی! شگفت انگیزترین ایمان و با عظمت ترین یقین از آن مردمانی است در آخر الزمان که پیامبرشان را ندیده اند و حجت (و امامشان) نیز غایب است؛ اما به سیاهی(نوشته های) روی سفیدی(کاغذ) ایمان آورده اند».(2)

یعنی هرچند خود ما را ندیده اند اما با شنیدن سخنان ما و عمل به آن دارای ایمانی راسخ و استوار خواهند بود.

آری، پایبندی به حق، هرچه دشوارتر باشد، ارزش بیشتری خواهد داشت. در دورانی که چشم و هم چشمی ها دین و ایمان ها را بر باد داده است؛ نفسانیات، شهوترانی ها، شرکت در مسابقات رفاه و تجمل برنده شدن در این مسابقه، فکر همه را به خود مشغول کرده است، مراقبت دل از قساوت و پیروی کردن از قرآن و عترت، هنر است و راز مقام والای منتظران راستین نیز در همین حقیقت نهفته است.

امام سجاد علیه السلام فرمود: «کسی که در دورانِ غیبتِ قائم ما، بر ولایتمان ثابت قدم باشد، اجر و پاداش هزار شهید از شهدای بدر و احد را خواهد داشت».(3)

ص: 169

کرد:

چرا سخنی می گویید که خود عمل نمی کنید(2 و 3)، کسانی که خدا آنان را دوست دارد(4)، پروژة پیچیدة دشمنان در حق ستیزی(8)، نقش بر آب شدن همة توطئه های دشمنان و حاکمیت جهانی اسلام(9)، تجارتی الهی (10 به بعد)، در پروندة ما چیزی با عنوان یاری حق ثبت شده است؟(14).

سوره جمعة دارای 11 آیه است و به موارد زیر اشاره می کند:

کتاب خدا را بخوانیم و عمل نکنیم همانند دراز گوشی خواهیم بود که کتاب حمل می کند(5)، چرا عده ای از مرگ گریزانند؟(7)، رها کردن داد و ستد به هنگام نماز(9)، معامله ای کودکانه!(11).

سورة منافقون یازده آیه دارد که از موضوعات آن عبارت است از:

هشدار به امت اسلام نسبت به باند نفاق(1 به بعد)، گناهی که حتی استغفار رسول خدا هم برای آن اثری ندارد(6)، هرگز به نماز نگوییم کار دارم!(9).

سورة تغابن دارای هجده آیه است، و دربارة موار زیر سخن می گوید:

او سنگ تمام گذاشته، این شما هستید که...(2 و 3)، روزی که زیان و ضررها آشکار می شود(9)، تو صادقانه بیا، بقیه اش با ما(11)، مراقب اطرافیانتان باشید(14)، کاهی بدهید در برابرش کوهی می دهد(17).

سورة طلاق دوازده آیه دارد که از موضوعات آن می توان به این موارد اشاره کرد:

سفارشی دربارة همسران(6)، اگر مشکل مالی دارید، انفاق کنید تا...(7)، سرانجام سرپیچی از فرمان حق(8 تا 10).

سورة تحریم در برگیرندة دوازده آیه است که به موضوعات زیر می پردازد:

همسرانی قدرناشناس!(1 به بعد)، از کجا فهمیدی که من...؟(3)، خود و خانوادة خود را از آتش عذاب الهی نگه دارید(6)، توبه نصوح(8)، در بهترین شرایط می توان بدترین شد و در بدترین شرایط می توان بهترین شد(10 تا 12).

ص: 171

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

88

صف

8

و9

مهدی ستیزان

و حکومت واحد جهانی اسلام

89

=

13

مژدة

ظهور

آیة منتخب

اگر قائم آل محمد را ببینم به یاری او برمی خیزم، مانند کسی است که در رکاب او شمشیر بزند و کسی که در رکاب وی شهید شود، مانند این است که دو بار شهید شده است.(1)

نکته ها

الف) فرج و گشایش در امور، در گرو تقوا و اطاعت و بندگی خداست؛ به همین دلیل حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به منتظرانش سفارش می کند:

ما به اخبار و اوضاع شما احاطه و اشراف داریم و چیزی از اخبارتان از ما پنهان نمی ماند. ما رعایت حال شما را فروگذار نکرده ایم و شما را از یاد نبرده ایم که اگر جز این بود، سختی ها شما را در بر می گرفت و دشمنان شما را نابود می کردند؛ پس تقوای الهی را پیشة خود سازید و(با این کار) ما را در نجاتتان از فتنه ها یاری کنید.(2)

ب) آنچه که مهم است و باید دغدغة منتظران باشد، انجام وظیفه است. اگر به وظیفة خود عمل کردیم و پیش از ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از دنیا رفتیم، به بیان امام صادق علیه السلام پاداش کسانی را خواهیم داشت که در رکاب ایشان خواهند بود.(3)

و اگر پیش از مردنمان، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور کردند، نورٌ علی نورٌ می شود و

ص: 173

کسی که وظیفة دوران غیبت را به خوبی انجام داده باشد، امید است که در انجام وظیفه دوران ظهور نیز بدرخشد.

ص: 174

مشتریان خود را می شناسد و صدا می زند(17)، نمازگزاران چه کسانی هستند؟(22 به بعد)، آرزوگرایان بی عمل(38).

سوره نوح دارای 28 آیه است، از جمله موضوعات آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آثار استغفار(10 تا 12)، «ما لَکُمْ لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقارا»(13)، این چنین دعا کنیم(28).

سورة جن با 28 آیه از این مضامین سخن می گوید:

نتیجة استقامت بر حق(16)، بهرة حجت های الهی از علم غیب الهی(26 و 27).

سورة مزمل بیست آیه دارد و به موارد زیر می پردازد:

سوخت گیری در سحرگاهان و حرکت در روز(1 به بعد)، روزی که کودکان را پیر می کند!(17)، این چنین باید بود(20).

موضوعات سورة مدثر با 56 آیه عبارت است از:

چرا مأموران جهنم نورده نفرند؟(31)، چه چیزی باعث شد که جهنمی شوید؟(42)، سورة قیامت چهل آیه دارد و از موضوعات زیر برخوردار است:

قسم به نفس سرزنش­گر(2)، چرا عده ای قیامت را انکار می کنند؟(5 و 6)، آیا می توان گریخت؟(10).

سورة انسان دارای 31 آیه است، موضوعات آن به شرح زیر است:

ویژگی ابرار(5 به بعد)، پاداش آنان که توقع هیچ پاداشی نداشتند(22)، بنگر دنباله رو چه کسی هستی!(24)، نماز شب(26)، عشق به دنیا و غفلت از روزی سنگین!(27)، نعمتِ اختیار همیشگی نیست، پس...(30).

سورة مرسلات از مضامین زیر سخن می گوید:

چندین قسم برای بیان یک حقیقت(1 تا 7)، همانند شترانی زرد رنگ(33).

ص: 176

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

90

ملک

30

هشدار

وقوع غیبت حجت خدا

91

معارج

44

ذلت

دشمنان در هنگام ظهور

92

مدثر

10-8

ندای

آسمانی

آیة منتخب

امام محمد باقر علیه السلام می فرماید: «معنای آیه این است که بگو بیندیشید اگر امامتان غایب شد به گونه ای که ندانید او کجاست پس چه کسی امامی ظاهری برایتان خواهد آورد که اخبار آسمان ها و زمین و حلال و حرام خداوند را برای شما بیان کند».(1)

نکته ها

الف) تفسیر آیه دربارة نعمت بی بدیل آب است. اگر همه چیز داشته باشیم؛ اما خداوند نعمت آب را از ما بگیرد، چه اتفاقی می افتد؟ این بیان می تواند درمان درد کشندة غفلت باشد. دردی که اگر درمان نشود مورد خشم و سرزنش الهی قرار می گیرد «آن ها همچون چهارپایانند، بلکه گمراهتر! اینان همان غافلانند».(2)

ب) روایات زیادی، از معنای عمیق تری پرده می دارد و آن اینکه اگر روزی امام زمانمان غایب شود، چه خواهیم کرد؟ این هشدار از آغاز به امت اسلام داده شد اما متاسفانه به آن توجهی نشد!

ج) دلیل غایب شدن امام، خود مردم هستند، زیرا اگر خداوند بدون اینکه مردم نقشی در این باره داشته باشند، حجّت خود را غایب کند، این سؤال معنایی ندارد.

ص: 178

بنابراین تا حقیقتاً قدرشناس حجّت خداوند نشویم، خبری از ظهور نخواهد بود.(1)

د) معنای این سؤال که «اگر امامتان غایب شد، چه خواهید کرد؟» این است که با غیبت امام ، ما دچار خسران و ضرر جبران ناپذیری خواهیم شد، گرچه امامِ غایب همانند خورشید پنهان دارای آثار و برکات زیادی برای ما و همة هستی است، اما با وجود این بخش زیادی از فواید امام به عدم غیبتِ او وابسته است که با غیبتش از آن محروم خواهیم شد.

اگر این خسارت بزرگ را درک می کردیم، به اضطرار می رسیدیم و بلا برطرف می شد؛ زیرا « آیا کسی که دعای مضطرّ را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می سازد و شما را خلفای زمین قرار می دهد آیا معبودی با خداست؟! کمتر متذکّر می شوید!»(2)

ه-) یکی از القاب زیبای ائمه علیهم السلام به طور عام و لقب امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به طور خاص، «ماء معین» است که از همین آیة شریفه گرفته شده است و تشبیه امام به آب، بیانگر نکات ظریف و عمیقی است از جمله اینکه:

هیچ کس نمی تواند خود را از امام بی نیاز بداند، همان طور که نمی توان خود را از آب بی نیاز دانست. غفلت و دوری از امام موجب مرگ انسانی ما می شود، همان طور که دوری از آب، مرگ جسمی ما را به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل است که فریقین از وجود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده اند که «اگر کسی بمیرد و امام خود را نشناخته باشد، به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».(3)

ص: 179

امام رضا علیه السلام فرمود: «چه بسیارند زنان مؤمنِ دلسوخته و چه بسیارند مردان مؤمن دلسوخته و غمگین هنگام از دست دادن(غیبت) «ماء معین».(1)

این حدیث نورانی، میزان و معیاری است برای اینکه دریابیم اهل ایمان هستیم یا نه؟! آیا تا کنون شده است که به دلیل غیبت و دوری از امامان غمگین شویم و در فراق او بسوزیم؟

ص: 180

پاداشی بی پایان(25).

بروج: مرگ بر شکنجه گرانِ مؤمنان(4)، او بسیار آمرزنده و دوستدار بندگانش است(14).

طارق: خوب بنگر از چه آفریده شده ای؟(5)، روزی که نهان ها آشکار گردد(9)، هرگز شوخی نیست!(14).

اعلی: بر خود ببال با پروردگاری بلند مرتبه(1)، قطعاً کسی که به تزکیة خود پرداخت، رستگار است(14)، شما راهی را می روید غیر از آنچه که باید بروید!(16).

غاشیه: خسته و کوفته! تازه اول کار است(3)، چهره هایی در ناز و نعمت(8)، آیا در آفرینشِ شتر، کوه ها و زمین دقت کرده ای؟(17 به بعد).

فجر: قسم به سپیده دم و شب های دهگانه و تاق و جفت و قسم به شب، آنگاه که پایان می پذیرد...(1 به بعد)، نه از نعمتش مغرور باش و نه از سلب نعمت مایوس!(15 و 16)، آن روز انسان همه چیز را می فهمد اما دیگر...(23)، کاش برای حیات و زندگیم چیزی فرستاده بودم(24)، ای صاحب نفس مطمئنه! به سوی پروردگارت بازگرد در حالی که هم تو از اوخشنودی و هم او از تو خشنود است(27 به بعد).

بلد: ما انسان را در رنج آفریدیم(1)(4)، آیا می پندارد کسی او را نمی بیند؟(7)، چقدر قدرشناس نعمت های الهی هستیم؟(8 به بعد)، چگونه می توان از گردنه های سخت و صعب العبور قیامت گذشت؟(11 به بعد).

شمس: بیش از ده قسم برای...(1 به بعد).

لیل: عاقبت بخل و خود برتربینی(8)، شما را از آتشی که زبانه می کشد، بیم می دهم(14)، تقوا، لباس امان(17).

ص: 182

ضحی: خداوند هرگز تو را وانگذاشته!(3)، مبادا یتیمی را تحقیر یا نیازمندی را از خود برانی!(9 و 10).

انشراح: قطعاً در پی سختی، آسانی است(5)، از کار مهمی فارغ شدی، به مهم دیگری بپرداز و به سوی پروردگارت توجه کن(7 و 8).

تین: ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم(4)، دنیا خط شروعِ رشد و تکامل با دو بال ایمان و عمل صالح(5 و 6).

علق: چه زود خود را گم می کند!(6)، آیا نمی داند که خداوند او را می بیند؟(14)، سجده، پلکان عروج(19).

قدر: شبی برتر از هزار ماه(3)، نزول هیأتی بلندپایه از سوی پروردگار عالمیان در شب قدر(4).

بینه: اتمام حجت با دلایل روشن(1)، بدترین و بهترین مخلوقات چه کسانی هستند؟(6 و 7).

زلزال: روزی که زمین خبرهایش را بازگو می کند(4)، گروه گروه می آیند تا اعمال خود را ببیند(6)، اگر به اندازة ذره ای کار خوب یا بد انجام داده باشی آن را می بینی!(7 و 8).

عادیات: ارزش جهاد در راه خدا(1 به بعد)، ریشة همه گرفتاری ها!(9).

قارعه: آنچه که داری در ترازوی سنجش اعمال، وزنی دارد یا...(6 به بعد).

تکاثر: مسابقة رفاه و تجمل! تکاثر یا کوثر؟(1)، روزی که از نعمت ها بازخواست خواهد شد(8).

عصر: همه در خسرانند مگر گروهی که چهار ویژگی داشته باشند.

همزه: وای بر آنان که تمام همّ وغمشان جمع آوری مال است.

فیل: جلوه ای از قهر و غضب الهی.

قریش: اگر همه چیز از اوست، پس چرا...؟

ماعون: آنکه نه به فکر یتیمان باشد و نه به فکر درماندگان...(2 به بعد)، وای بر

ص: 183

کاهل نمازان!(4 به بعد).

کوثر: سه پیشگویی بزرگ در کوتاه ترین سورة قرآن.

کافرون: سازش با دشمنانِ حق، معنی ندارد.

نصر: سپاس به درگاه الهی به دلیل تحقق وعده هایش.

مسد: زن و شوهر نگون بخت!

توحید(اخلاص): شناسنامة خداوند.

فلق: پیام مهمِ «پناه بردن به پروردگار سپیده دم».

ناس: اگر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این چنین به خدا پناه می برد، پس ما... .

برخی از آیات مهدویت در این جزء

ردیف

سوره

آیه

موضوع

93

نازعات

14-12

رجعت

94

انشقاق

19

حکمت

غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

95

طارق

17-15

ظهور،

پایان مهلت دشمنان

96

شمس

3

ظهور

97

لیل

2

ظهور

98

قدر

4

صاحب

شب قدر

99

=

5

ظهور

خورشید هدایت

100

عصر

دوران

غیبت و زمان ظهور

آیة منتخب

امام علی علیه السلام می فرماید:

شب قدر در هر سال وجود دارد و امر سال در این شب نازل می شود و برای این امر پس از رسول خدا والیانی وجود دارد. ابن عباس پرسید این ها چه کسانی هستند؟ فرمود: من و یازده نفر از صلب من.(1)

امام جواد علیه السلام می فرماید: «فضیلت کسی که ایمان به «إنّا أنزلنا» و تفسیر آن دارد، بر کسی که چنین ایمانی ندارد همانند برتری انسان بر بهائم است».(2)

نکته ها

الف) همة امت اسلام بر ادامة شب قدر تا قیامت اتفاق نظر دارند(3) و تعبیر «تَنَزَّلُ» نیز که فعل مضارع است، بیانگر ادامة این حقیقت است.

ب) مشهور میان مفسران شیعه و اهل سنت این است که مراد از «الرُّوحُ» جبریل امین است که به دلیل سعة وجودی و مقام رفیعش هر کسی ظرفیت پذیرش و

ص: 185

نزولش را ندارد.

ج) یک هیأت بلند پایه به محوریت جبرئیل از سوی خداوند متعال در شب قدرِ هر سال، برای ابلاغ مقدرات عالم، در همة امور نازل می شوند. طبعاً این میهمانان الهی میزبان الهی را می طلبند که خلیفه الله در روی زمین و واسطة فیض الهی باشد.

د) این مطلب که نزول فرشتگان در شب قدر به جهت ابلاغ درود و سلام خدا به بندگان صالح خدا یا به دلیل استغفار برای آنان در این شب بسیار با عظمت است و مانند این سخنان، هرگز با تعبیر «مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» سازگاری ندارد، افزون بر اینکه قرآن ما را به تبیین معصومان ارجاع می دهد(1) و بیش از یک صد روایت در تفاسیر روائی مانند نور الثقلین، البرهان، صافی و...ذیل این سوره آمده و جزئیات آن را روشن کرده است.

بر اساس آیاتی که در این مجموعه گذشت، می توان گفت:

امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف؛ صاحبِ شب قدر، واسطة فیض الهی(2)، هادی امت(3)، اولی الامر(4)، نعمت الهی(5) ماء معین و بقیة الله(6) است.

ص: 186

- حسکانی، عبیداللّه­بن­احمد؛ شواهدالتنزیل، تهران، وزارت ­ارشاد ­اسلامی، 1411ق.

-حسینی استرآبادی، سید شرف الدین علی؛ تأویل الایات الظاهرة، قم، جامعه مدرسین، 1409 ق.

- خزاز رازی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، بیدار، قم، 1401 ق.

- راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد؛ المفردات، دارالمعرفه، بیروت، 1412ق.

- سید بن قطب بن ابراهیم؛ فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، 1412 ق.

- سیوطی، جلال­الدین؛ تفسیر الدر­المنثور، کتابخانه ­آیه ­اللّه ­مرعشی­ نجفی، قم، 1404ق.

- صدوق، محمدبن­علی بن­الحسین بن بابویه قمی؛ کمال­الدین و تمام النعمة، اسلامیه، تهران، 1395ق.

- ------------------- ؛ من­ لایحضره­ الفقیه، جامعه­مدرسین، قم، 1413ق.

- طباطبایی، سیدمحمد­حسین؛ المیزان فی­تفسیر­القرآن، جامعة مدرسین، قم، 1417ق.

- طبرسی، فضل­بن­حسن؛ مجمع­البیان­فی­تفسیرالقرآن، ناصرخسرو، تهران، 1372ش.

- طبرسی، احمد­بن­علی­؛ الاحتجاج­علی­اهل­اللجاج، مرتضی، مشهد، 1403ق.

طبری، محمد بن جریر؛ دلائل الامامة، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، بعثت، 1413ق.

- طوسی، محمد­بن­حسن؛ کتاب­الغیبة للحجة، دارالمعارف­الاسلامیه، قم، 1411ق.

-عبد الرزاق بن همام الصنعانی ابو بکر؛ المصنف، المجلس العلمی، جنوب افریقیا، 139 ق.

- عروسی حویزی، عبدعلی­بن­جمعه؛ تفسیر نورالثقلین، اسماعیلیان، قم، 1415ق.

- عیاشی، محمدبن­مسعود؛ تفسیرعیاشی، علمیه، تهران، 1380ق.

- فخرالدین­رازی، ابوعبداللّه­محمد­بن­عمر؛ مفاتیح الغیب، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.

- قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی، تحقیق: موسوی جزائری، قم، طیب، دار الکتاب، 1404ق.

- کلینی، محمدبن­یعقوب­ بن اسحاق؛ الکافی، دارالکتب­الاسلامیة، تهران، 1407ق.

ص: 190

- کورانی و همکاران، علی؛ معجم­ احادیث­ الامام ­المهدی، المعارف­الاسلامیة، قم، 1411ق.

- مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.

- المدنی، ضامن بن شدقم بن علی ؛ وقعة الجمل، نشر محمد، قم، 1420 ق.

- مفید، محمدبن­محمد؛ اوائل­المقالات، کنگرة­ شیخ­ مفید، قم، 1413ق.

- ................................؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد،............................ .

- مکارم شیرازی ناصر و دیگران؛ تفسیرنمونه، دارالکتب­الاسلامیه، تهران، 1374ش.

- نافع الحمیری یمنی صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق؛ مصنف عبدالرزاق، هند، المجلس العلمی، 1403.

ص: 191